ممتنع بالغير باشد و همين در صحت تعليق ممتنع بر آن كافى است . از همين لحاظ عكس آن و تعليق ممكن بالذات ، بر ممتنع در آيهء مباركهء * ( « لَوْ كانَ فِيهِما آلِهَةٌ إِلَّا الله لَفَسَدَتا » ) * [1] صحيح است . گذشته از اين ، امكان رؤيت به اعتقاد درخواست كنندگان ، در صحت تعليق بر ممكن كافى است تا معرفت امتناع به وسيلهء عقاب بر درخواستى مترتب گردد كه از گفتار رساتر است ؛ مفاضا به اينكه گفتهء موسى ( سبحان ) - نيز همانطور كه ديديد - دالّ بر امتناع رؤيت است .
امر دوّم - آيات و اخبارى است كه به نظر آنان بر وقوع رؤيت دلالت دارد . آيات عبارتند از :
* ( « وُجُوه يَوْمَئِذٍ ناضِرَةٌ إِلى رَبِّها ناظِرَةٌ » ) * [2] ، * ( « كَلَّا إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمَحْجُوبُونَ » ) * [3] ، اين آيهء مباركه كافران را خوار شمرده و فقط آنان را به حجاب اختصاص داده است . از اين به دست مىآيد كه مؤمنان محجوب نيستند و اين همان معنى رؤيت است . و آيهء * ( « لِلَّذِينَ أَحْسَنُوا الْحُسْنى وَزِيادَةٌ » ، ) * آنگونه كه صهيب از پيامبر ( ص ) روايت كرده است و بسيارى از مفسّران نظر داده‌اند منظور از ( زيادة ) در اين آيه ، رؤيت خداوند است .
اخبار نيز در اين باره فراوان است تا آنجا كه قوشجى گفته است : حديث رؤيت را بيست و يك نفر از بزرگان صحابه روايت كرده‌اند .
در اين باره مىگوييم : پس از اقامهء دليل عقلى بر امتناع رؤيت خداوند ، بايد در ظواهر اخبارى كه دالّ بر رؤيت است ، تصرف نمود . مثل آيهء * ( « وَجاءَ رَبُّكَ وَالْمَلَكُ صَفًّا صَفًّا » ) * [4] ، خصوصا كه خصم و ديگران اعتراف كرده‌اند كه به رؤيت معروف و قائم به شرايطى كه از اين ظواهر به دست مىآيد ، اعتقاد ندارند . پس به عقيده هر دو فرقه بايد در آن تصرف كرد ولى مؤيدى در حمل آن بر آنچه كه گمان كرده‌اند ، وجود ندارد خصوصا كه هنوز معلوم نيست آن معنا چيست و نيز حكايت نشده است كه در جايى بر اين معنا استعمال شده باشد . گذشته از اينكه اخبار آنان عليه ما نيست و به نظر خودشان تمامى آنها از لحاظ سنديّت داراى خدشه و اشكال است و صرف روايت از صحابى ثابت نمىكند كه آن را روايت كرده است خصوصا اگر راويانى همچون ابو هريره باشند كه باب اشكال و خدشه در آن گسترده تر است .
آيه آخر ، ظهورى در اين مدعا ندارد و رجوع به روايت صهيب در تفسير آن ، عمل به

[1] انبياء / 22 .
[2] قيامة / 23 - 22
[3] مطففين / 15 .
[4] فجر / 22

135