درخواستى نمىكرد .
در پاسخ ، به چند مطلب اشاره مىكنم : موسى ( ع ) از زبان قوم خود درخواست رؤيت خدا كرده است . چند چيز بر صحت اين گفته گواهى مىدهد :
اوّل - آياتى كه مىگويد : آنان از موسى ( ع ) درخواست رؤيت خدا مىكردند .
دوّم - گفتهء موسى ( ع ) در اين آيه كه گفت : « سبحانك » و ظاهر در تنزيه خدا از رؤيت است . از سوى ديگر مقتضى نقص و امتناع رؤيت خدا است . اگر موسى ( ع ) مىدانست كه رؤيت نقص است ، آن را براى خود درخواست نمىكرد . احتمال عدم علم موسى ( ع ) به نقص پيش از اينكه درخواست رؤيت كند ، اگر ثابت شود ، در تأييد ما خواهد بود نه عليه ما . زيرا در اين صورت ديگر استدلال به درخواست رؤيت از سوى موسى ( ع ) درست نخواهد بود . علاوه بر آن علم وى به امتناع رؤيت در مرتبهء دوّم براى ما كافى است و لذا گفت : « سبحانك » .
سوّم - آيه مباركه به نقل از موسى ( ع ) كه گفت * ( « قالَ رَبِّ لَوْ شِئْتَ أَهْلَكْتَهُمْ مِنْ قَبْلُ وَإِيَّايَ أَ تُهْلِكُنا بِما فَعَلَ السُّفَهاءُ مِنَّا » ) * [1] ، زيرا منظور از فعل سفيهان - بنابر نظر عده اى از مفسران - درخواست رؤيت است . اگر گفته شود : بر اين اساس مناسب بود كه موسى بگويد : ( ارهم ينظرون اليك ) . در پاسخ گويم : از اين جهت گفت : ( ارنى ) كه براى بيان ظلم آنان و در استدلال عليه آنان قويتر است . زيرا اگر به مجرد اينكه سبب درخواست رؤيت بوده‌اند و موسى كه بنده مقرب درگاه خداست آن را براى خود خواسته است ، مستحق نزول صاعقه باشند ، پس چگونه خواهد بود اگر براى خود آنان درخواست رؤيت مىكرد ؟ از اين گذشته درخواست موسى ( ع ) اثبات باطل نيست بلكه نوعى بيان امتناع است زيرا آنچه كه در مورد صاعقه گرفتگى به دنبال آن آمده است كشف مىكند كه درخواست رؤيت از روى ظلم صورت گرفته است و لذا رؤيت ممتنع است .
2 - خدا رؤيت را بر امر ممكنى كه استقرار كوه است ، معلَّق نموده است و معلق بر ممكن ، ممكن است .
در پاسخ مىگوييم : اگر منظور صرف فرض طرفين يا يكى از آن دو است و نه حقيقت ، ما كبرا را قبول نداريم . و اگر آن را هم بپذيريم احتمال دارد كه استقرار كوه

[1] اعراف / 155 .

134