نمىكنند ، زيرا كارهايى پيش از اين انجام داده‌اند كه به موجب آن مستحق عذاب در آخرت هستند . گذشته از اين قرينهء عقلى هم كافى است كه خود خصم در اينجا بيان كرده است و آن اينكه قطعا آنان در آخرت براى رهايى از عذاب آرزوى مرگ خواهند كرد . اگر گفته شود : نهايت چيزى كه آيه « لن ترانى » بر آن دلالت دارد ، نفى رؤيت در خارج است و حال اينكه شما مدّعى امتناع ذاتى آن هستيد . در پاسخ مىگويم : هر گاه ابدى بودن نفى به اثبات رسد ، بطلان عقيدهء اشاعره مبنى بر رؤيت خدا در آخرت ثابت خواهد شد و همين مطلوب ماست . گذشته از اين : مواد از نفى در اينجا امتناع است به قرينه گفتهء موسى ( ع ) كه پس از افاقه گفت : « سبحانك » اين لفظ براى تنزيه است و پيراسته دانستن از رؤيت دليل بر آن است كه رؤيت نقص است و همان گونه كه در مباحث آتى خواهيد ديد ، ممتنع است .
چند اشكال بر ايراد وى در مورد آيه سوّم وارد است . آنجا كه گفت : بزرگ شمردن سؤال آنان از اين جهت است كه آنان از روى عناد و سر سختى خواهان رؤيت خدا بودند ، از جمله :
1 - ظاهرا استعظام براى بزرگ شمردن سؤال آنان است كه در آيه از آن به « اكبر من ذلك » تعبير شده است .
2 - استدلال مصنّف - ره - به آيه از جهت بزرگ شمردن نيست تا گفته شود كه آنان از روى سرسختى و عناد خواهان رؤيت بودند ، بلكه استدلال بدان از جهت مذمّت و نيز نسبت دادن ظلم به آنان به جهت درخواست رؤيت است . خواستهء آنان ظلم بشمار نمىرود مگر از اين جهت كه رؤيت ممتنع است . اين ادعا نيز كه اگر رؤيت ممتنع بود موسى آنان را از چنين خواسته اى منع مىكرد همان گونه كه آنان را در مسئلهء خدايان منع كرد ، باطل است . زيرا ممكن است كه موسى مىدانست اگر آنان را منع كند ، در اينجا از او اطاعت نخواهند كرد و يا اينكه آنان را منع كرد ولى آنان از خواستهء خود برنگشتند ، اين احتمال را اصرار آنان كه گفتند : * ( « لَنْ نُؤْمِنَ لَكَ حَتَّى نَرَى الله جَهْرَةً » ) * تقويت مىكند . از اين گذشته اگر منع موسى ( ع ) در آنان مؤثر مىافتاد همانا آنان را از درخواست رؤيت منع مىكرد ، حتى اگر ممكن بود ، چنين مىكرد زيرا مىدانست كه در دنيا به وقوع نخواهد پيوست .
آنجا كه به غيرت آمده ، مىگويد : « . . . آنقدر دليل عقلى بر صحت رؤيت و بلكه وقوع آن مىآورديم » بايد دانست كلامى است كه احتمال صدق در آن روا نباشد . از سوى

132