در شرح مقاصد آنجا كه دربارهء آيه * ( « لا تُدْرِكُه الأَبْصارُ » ) * بحث مىكند ، گفته است : جمع داراى الف و لام در سياق نفى ، مفيد عموم سلب بوده ، كاربرد فراوانى دارد . حتى با وجود كثرتى كه در آيات قرآنى دارد جز به همين معنى نيامده است و همان گونه كه روشن است با اين موضوع تناسب هم دارد .
هم او در شرح مطول در بحث معرفه نمودن مسند اليه به وسيلهء الف و لام در شرح گفتهء نويسندهء متن گفته است : « خلاصه كلام اينكه : اين نظر كه جمع داراى الف و لام تعلق حكم را به تمامى افراد مىرساند چه مثبت باشد و چه منفى ، از جمله مسائلى است كه پيشوايان ادب بدان اقرار كرده‌اند و استعمال بدان گواهى مىدهد . صاحب كشاف هم در چندين موضع بدان تصريح نموده است . » گذشته از اين مقابلهء « لا تدركه الابصار » با « و هو يدرك الابصار » كه مفيد عموم است ، نيز دليل بر ارادهء عموم در بخش اوّل آيه است . زيرا منظور از آن امتياز و افتخار بر ساير چشمان است . اگر بپذيريم كه الف و لام براى جنس است ، سالبهء مهمله شمردن آيهء * ( « لا تُدْرِكُه الأَبْصارُ » ) * بى معنى خواهد بود . زيرا وقوع جنس در حيّز نفى آشكارتر است تا وقوع آن در ارادهء عموم . گذشته از اينكه : گمان معترض مبنى بر اينكه تخصيص بعضى به نفى ، دليل بر اثبات براى بعض ديگر است ، ضرورتا باطل است . زيرا آنگاه كه مىگوييم : بعضى از مردم قيام نكردند دليل بر اين نيست بعضى ديگر قيام كرده‌اند . اما آنجا كه گفت : عموميت آن را در تمامى احوال و اوقات نمىپذيريم ، بايد دانست كه : اين گفته وى نيز نابجا است . زيرا عقل حكم مىكند كه اطلاق در موضع بيان و عدم قرينهء بر تقييد ، مفيد عموم است . در غير اين صورت با حكمت خصوصا در مقام مقابله و اظهار امتياز بر عموم منافات دارد .
ايراد فضل بر آيهء دوّم مبنى بر اينكه لن مفيد ابد مقيد به مدّت زندگانى است ، از نظر ما مردود است . زيرا مقيّد كردن ابد به مدّت حيات از نظر وضع منتفى است و به وسيله قرينه هم ثابت نشده است . زيرا على الظاهر قرينه اى در اين مورد نيامده است . بنابراين بايد همانگونه كه ظاهر عبارت مىگويد به ابد غير مقيّد حكم كرد . علاوه بر آن هر گاه نفى به مطلق تعلق گيرد ، مفيد نفى مطلق آن خواهد بود ، بر خلاف آيهء * ( « لَنْ يَتَمَنَّوْه أَبَداً » ) * كه در آن قرينهء لازم براى ابدى بودن در دنيا وجود دارد . قرينه دنبالهء آيه است كه : * ( « بِما قَدَّمَتْ أَيْدِيهِمْ » ) * [1] و بر اين مطلب دلالت مىكند كه در دنيا از مرگ مىترسند ، لذا آرزوى مرگ

[1] بقره / 190 .

131