آخرت آرزوى مرگ خواهند كرد .
وى در مورد اينكه خداوند در قرآن درخواست رؤيت از سوى يهود را بزرگ شمرده است و آنان را به سبب اين سؤال مذمت كرده ، مىگويد : اگر رؤيت خدا جايز بود ، هرگز يهود به سبب اين سؤال مستحق مذمت نبودند . پاسخ او اين است كه يهود از روى عناد و خيره سرى در خواست رؤيت خدا كردند . از اينرو به آنان نسبت ظلم داده است . اگر به جهت امتناع رؤيت بود ، موسى آنان را از اين خواسته منع مىكرد همانگونه كه چون امر ممتنعى از او طلبيدند ، يعنى آنگاه كه از او خواستند برايشان خدايانى قرار دهد ، آنان را از اين خواسته منع كرد . حال كه دانستى عقل با صحت رؤيت خدا منافات ندارد و اخبار هم بر نفى آن دلالت نمىكند ، خواهى دانست كه ادعاى اين مرد مبنى بر دلالت ضرورت و نص و توافق عقل و نقل بر نفى رؤيت خدا ، ادعايى است دروغ و اشتباه . اگر نبود كه اين كتاب براى چيزى غير از بسط دليل در اثبات مدعاهاى صادقانهء اشاعره و براى رد ايرادات و اشكالهاى وارد بر آنان نگاشته شده است ، آنقدر دليل عقلى در صحت رؤيت و بلكه در وقوع آن مىآورديم كه انديشهء عقلا از استوارى و استحكام آن به شگفتى مىافتاد . ليكن هدفى جز زدودن بيهوده گويىها و سخنان نابخردانهء اين مرد نداريم و توفيق از آن خداست .
پس از انديشهء در باب رؤيت به نظرم رسيد كه نزاع در اين باره نزديك به منازعات لفظى است . گمان نمىكنم احدى از علماى گذشته در اين مطلب بر من پيشى گرفته باشد . زيرا معتزله و اماميه كه رؤيت خدا را نفى كرده‌اند ، در معناى حديث مشهور كه رسول اكرم ( ص ) در آن فرموده : « سترون ربكم كما ترون القمر ليلة البدر » ، گفته‌اند : مراد انكشاف تامّ علمى است كه در اين نشئه دنيوى تحقق پيدا نمىكند بلكه در نشئه ديگر محقّق خواهد شد . در حالى كه اشاعره كه معتقد به رؤيت خدايند ، گفته‌اند : منظور از رؤيت حالتى است كه خداوند در موجود زنده به وجود مىآورد و مشروط به نور و مقابله و ديگر شرايط نيست . شيخ اشعرى درباره ادراكات حواس ظاهرى گفته است كه اين ادراكات علم به متعلق آنهاست . ديدن كه عبارتست از ادراك به وسيله حس بينايى ، علم به مبصرات است . رؤيت چيزى جز ادراك به وسيلهء حس بينايى نيست . بنابراين رؤيت علمى خاص و انكشافى تامّ است . نهايت امر اينكه از اين حسّ مخصوص به دست آمده است . پس اتفاق دو گروه در اينكه رؤيت خدا - كه احاديث بر آن دلالت دارد - عبارتست از علم تامّ و انكشاف كامل ، روشن مىشود . آنچه باقى مىماند نزاع بر

127