حكم كرده ، ما حكم نخواهيم كرد كه بدون شرايط ممتنع عادى باشد . زيرا اين حالت همانگونه كه او گمان برده شبيه بصيرت در ادراك معقولات است . پس چگونه بدون شرايط مىتواند ممتنع باشد ؟ ! گذشته از اين اصلا محل نزاع نيست بلكه محل نزاع همان رؤيت معروف است و دليل اشعرى هم بدان اشعار دارد و هر كس در اين دليل وى قدرى تأمل كند در مىيابد كه منظور او رؤيت معروف است و به همين دليل علت رؤيت را وجود قرار داد تا بتواند مدعى امكان رؤيت خداوند متعال شود و الَّا اگر منظورش رؤيت ديگرى غير از رؤيت معروف بود ، دليلى نداشت كه به اثبات علت بودن وجود براى رؤيت معروف بپردازد . زيرا فايده اى در تجويز رؤيت ديگرى براى خداوند متعال ندارد .
امّا از آنجايى كه بطلان دليل اشعرى را بالبداهه و فساد مذهبش را بالضروره ديدند ، مجبور شدند براى رؤيت معنايى درست كنند كه خودشان نيز حقيقت آن را نمىفهمند و بدين وسيله سعى كردند آنرا محل نزاع قرار دهند اگر چه به ذهن هيچ يك از مخالفان قبلى اين معنا خطور نكرده بود و از اين طريق سخنانشان را مشوش و چهره حقيقت را مشوه جلوه دادند .
6 - حصول ادراك به دليل وجود معنايى در مدرك ؟ !
مصنّف - طيّب الله مثواه - مىگويد :
ادراك به واسطهء معنايى كه در مدرك وجود دارد ، صورت نمىگيرد . اشاعره در اين مورد نيز با ديگر عقلا مخالفت كرده‌اند و قائل به مذهب عجيب و غريبى شده‌اند كه سبب گرديده منكر ضروريات شوند . تمامى عقلا مىگويند : صفت ادراك از فرد زنده اى كه هيچ گونه مرضى ندارد ، صادر مىشود . اشاعره عقيده دارند كه ادراك به واسطه معنايى كه در مدرك حاصل شده ، پديد مىآيد . بنابراين هر گاه آن معنى در مدرك حاصل شود ، ادراك موجود مىشود ، هر چند تمام شرايط مفقود باشد و اگر معنى حاصل نشود ، ادراك تحقق نمىيابد ، هر چند تمام شرايط موجود باشد . به همين دليل ادراك معدومات را جايز دانسته‌اند . زيرا شأن ادراك آن است كه به مدرك با آنچه كه در نفس خود دارد مرتبط باشد و اين در حال عدم حاصل مىشود همانگونه كه در حال وجود تحقق مىيابد . هر يك از ما تمام موجودات را به ادراكى كه از لحاظ عموم تعلق ، به منزلهء علم

120