خداوند بدان تعلق گيرد ، ادعاى صحيحى است امّا از نظر ما نه از نظر آنان ، زيرا امتناع رؤيت معدوم روشنتر از امتناع رؤيت علم ، اراده ، بو ، مزه و كيفيات موجود ديگر ، نيست در حالى كه آنان منكر امتناع رؤيت آن شده‌اند .
4 - اگر فرضا بپذيريم كه علت رؤيت ، همان وجود است اين مسئله را نمىتوانيم بپذيريم كه وجود مطلق ، علت رؤيت است ؛ بلكه ممكن است علت ، وجود مقيّد به حدوث ذاتى يا زمانى و يا مقيّد به امكان باشد و يا چيز ديگرى كه شرايط رؤيت با آن تحقق مىيابد ؛ اگر چه بعضى از اين امور به دليل اينكه قيد هستند و قيد خارج از آن مىباشد ، عدمى است . همچنين امكان دارد علت رؤيت عرض ، وجود خالص آن باشد نه مطلق وجود چنانكه نسبت به رؤيت جوهر نيز مىتوان چنين گفت . پس صحت رؤيت خدا لازم نمىآيد و ادعاى اينكه ما چيزى را در دور دست مىبينيم و هويتش را مىفهميم بدون اينكه بدانيم جوهر است يا عرض ، پس لازم مىآيد شيىء ديده شده بين جوهر و عرض و نيز علت رؤيت بين آن دو مشترك باشد ، ادعاى باطل است . زيرا لازم مىآيد كه شيىء ديده شده همان مشترك باشد و اين ممنوع است .
زيرا احتمال دارد رؤيت به خصوص نفس شيىء ديده شده تعلق گيرد ، اگر چه ادراك از راه دور اجمالى است . اگر بپذيريم كه رؤيت به مشترك تعلق گرفته ، مستلزم آن نخواهد بود كه علت مشترك ، همان وجود مطلق باشد ، بلكه همانطور كه ديديد احتمال دارد ، مقيّد به امكان و حدوث يا مانند آن باشد .
صرفنظر از اين موارد و ديگر اشكالاتى كه بر اين دليل وارد است ، جاى هيچ شكى در بطلان آن وجود ندارد . زيرا مخالف ضرورتى است كه به امتناع رؤيت بعضى از موجودات مانند كيفيات نفسانى ، بوها و مزه‌ها حكم مىكند و اين چيزى جز تشكيك در يك امر بديهى نيست .
گفتهء وى دربارهء حقيقت رؤيت هم نادرست است . زيرا حالتى كه با بستن چشم بوجود مىآيد ، صورت مرئى است كه محل آن حسّ مشترك يا خيال مىباشد نه قوهء باصره ، و متوقف بر اين است كه قبلا رؤيت ، تحقق يافته باشد . بنابراين اگر رؤيت خداوند سبحان ممتنع باشد چنين حالتى نيز ممتنع خواهد بود . در غير اين صورت ، نيازى به زحمت اثبات اين حالت و قرار دادن آن به عنوان محل نزاع ، نخواهد بود . اگر بنابر اينكه مراد از اين رؤيت ، چيزى شبيه همان حالتى است كه در بستن چشم به وجود مىآيد نه خود آن ، بپذيريم كه اين حالت متوقف بر رؤيت نيست ، باز هم آنگونه كه وى

119