وارد حوزهء سوفسطايى شده‌اند . در اين قسمت حاصل كلام اشاعره را در بحث رؤيت بيان مىنماييم تا مشخص شود اين مرد با همهء فضيلتى كه دارد تعصّب او را كور نموده است . سوفسطاييان حقايق اشيا را نفى كرده‌اند . آنان مىگويند : حقيقت هر چيزى حقيقت آن نيست . آتش ، آتش و آب ، آب نيست و ممكن است كه حقيقت آب ، حقيقت آتش و يا حقيقت هوا باشد . هيچ چيزى حقيقت ندارد . پس لازم مىآيد : آتشى كه مىبينيم ، آتش نباشد ، بلكه آب ، هوا و يا هر چيز ديگرى باشد . اين سفسطه است و منجر به عدم اطمينان نسبت به محسوسات مىشود و حكمتى را كه به دنبال معرفت اشيا است ، باطل مىكند .
اما حاصل كلام اشاعره در بحث رؤيت و مباحث ديگرى كه توسط اين مرد بيان شده ، اين است كه اشياى موجود به ارادهء فاعل مختار و قدرت او كه علَّت تامّهء در وجود اشيا است ، بوجود مىآيد . بنابراين اگر قدرت ، علَّت تامّه باشد وجود چيز ديگرى به هنگام حصول اسباب طبيعى ، واجب نخواهد بود و در صورت فقدان اسباب طبيعى و شرايط بر حسب وجود ، چيزى مفقود نخواهد بود ، امّا عادت خداوند متعال در موجودات اينگونه جارى شده است كه هنگام وجود و تحقق شرايط ، اشيا به وجود آيند و در صورت انعدام ، معدوم باشند . اين عادت در طبيعت ، به منزلهء وجوب است . پس بر حسب عادت چيزى كه براى تحقق شرايطى واجب است كه هر گاه آن شرايط حاصل شد ، به وجود آيد و اگر شرايط منتفى باشد ، به وجود نيايد . اگر چه آن چيز ، نسبت به قدرت واجب نباشد چه در صورت تحقق به سبب تحقق شرايط و چه در صورت منتفى شدن به جهت انتفاى شرايط ، بلكه از نظر عقلى جايز است كه آن شيىء با تحقق شرايط ، تحقق نيابد و با انتفاى شرايط ، تحقق يابد . زيرا محال عقلى لازم نمىآيد . اين نسبت به قدرت مبدأ است كه فاعل مختار است . مثلا رؤيت كه دربارهء آن بحث مىكنيم شرايطى دارد كه در صورت تحقق شرايط ، تحقق رؤيت واجب و به هنگام فقد شرايط ، وقوع آن ممتنع است . تمام آن بر حسب عادت خداوند متعال است كه در خلق بعضى موجودات جارى شده است . بدين معنى كه عادت خدا ، در صورت وجود اسباب طبيعى بر ايجاد اين موجودات جارى شده ، آنها را در اين هنگام ايجاد مىكند برعكس در هنگام فقد شرايط ، وجود آنها منتفى است . پس اگر قدرت فاعل و ارادهء او را علَّت تامّه در وجود اشيا بدانيم ، اگر با وجود شرايط ، رؤيت تحقق نيابد و با فقدان شرايط ، رؤيت حاصل شود ، محال عادى تلقى مىگردد . زيرا بر خلاف عادت خداوند متعال است ، هر چند

113