4 - امتناع ادراك با فقد شرايط ؟ !
مصنّف - رفع الله درجته - مىگويد :
اشاعره جايز دانسته‌اند كه اگر نابينايى در مشرق باشد ، مورچهء سياه كوچكى را در مغرب بر روى صخرهء سياهى در شب تاريك مشاهده و رؤيت نمايد ، اگر چه ميان آن دو كوهها و ديوارهاى فراوانى مانع باشد . و يا فرد ناشنوايى كه در مشرق زمين است ، بتواند آهسته ترين صدا را در مغرب بشنود . كسى را كه چنين عقيده اى دارد ، همين در نقص ، مكابره و دخول وى در سفسطه كافى است . چقدر شگفتانگيز است كه لزوم شنيدن صداهاى ترسناك نزديك و رؤيت بزرگترين ، رنگينترين ، نورانىترين و نزديكترين اجسام را بدون هر گونه مانعى و با تحقق شرايط ، منع مىكنند اما جايز مىدانند كه فرد نابينا كوچكترين و پنهانترين اجسام را در تاريكيهاى شديد مشاهده كند ، هر چند فاصله بين آن دو بسيار زياد باشد ! در شنيدن هم چنين مطالبى عنوان مىكنند . آيا كسى از سوفسطاييان كه تمام عقلا آنان را محكوم به سفسطه كرده‌اند توانسته تا اين مرحله و به اين اندازه در انكار محسوسات پيش رود ؟ ! زيرا جايز مىدانند : هنگامى كه انسان از خانه خارج مىشود ، در غيبت او تمام ظروف منزل به افرادى با فضيلت و مدقق در علوم تبديل شوند ، در حالى كه اينان حصول امثال اين افراد را در حضور نيز جايز دانسته‌اند ؛ اگر چه مشاهده نشوند . معلوم مىشود سفسطه اينان بيشتر از سفسطهء سوفسطاييان است . آدم عاقل و منصف كه از اينان تقليد مىكند ، جا دارد به دقت بينديشد كه آيا جايز است از اينان پيروى كند و آنان را واسطهء بين خود و خداى خويش قرار دهد و با رجوع به آنان و پذيرش اقوال و عقايدشان خود را معذور بداند يا نه ؟ اگر پس از تأمل و تحصيل ، آن را جايز بداند ، شخصى كه از او پيروى مىكند را از گناهش رهايى داده ، خويشتن را اسير گناه كرده است . - پناه بر خدا از لغزش گامها .
بعضى از فضلا سخن نيكويى دارند كه : « هر عاقلى كه در كارها تجربه اى دارد ، اگر مدتى دراز در حرارت آتش باقى بماند به طورى كه اعضاى بدنش از هم جدا گردد ، در ادراك صحيح حرارت آتش شك نمىكند . » محال است كه لشكر جرّارى به بغداد حمله برد و به قتل و غارت مردم پردازد ، در بوق و كرنا دمد و چنان به تاخت و تاز پردازد كه گرد و غبار تمام شهر را در بر گيرد و مردمان بسيار با حواس سالم در آنجا حضور داشته باشند ولى احدى از آنان نه چيزى بشنود و نه چيزى مشاهده كند . محال است كه تمام مردم

111