حرارت آهن را چنانكه مصنّف ( ره ) توصيف كرد نشنويم و احساس نكنيم . خصم در آخر كلام خود اين تجويز را از اشاعره نقل كرد و عنوان داشت كه بر عدم آن جزم عادى دارد ، چنين امرى اشتباه است . زيرا اثبات عادت بر عدم ، فرع اطلاع بر واقع است ، كه آن هم ثابت نشده است . بلكه بنابر عقيدهء اشاعره مبنى بر جواز عقلى ، امكان دارد كه عادت بر وجود كوههاى مرتفع جارى شده باشد ليكن ما اطلاعى از آنها نداشته باشيم . بنابراين مجرد عدم مشاهدهء كوهها ، بر عدم آنها دلالت نمىكند . زيرا ممكن است دائما موجود باشند اما ما مشاهده نكنيم ، چنانكه در حالت حركت نمىتوانيم به آنها دست بزنيم و با ما تماس داشته باشند كه اين وضع بر انتفاى آنها دلالت ندارد . زيرا جايز است كه خداوند با وجود سبب طبيعى لمس و تصادم ، آنها را نيافريده باشد . همينطور است در بحث حصول عادت بر عدم ، نسبت به صداها و حرارت كه مصنّف - ره - ذكر كرد .
بنابراين در حقيقت ، جزم به عدم ، چيزى جز ارتكاز وجوب رؤيت ، شنيدن و احساس حرارت نيست كه با بداهت عقلى و هنگام اجتماع شرايط حاصل مىگردد امّا اشاعره ارتكاز خود را مكابره كرده‌اند .
امّا تفسير وى در نفى وجوب به اينكه خداوند متعال قادر است مانع ديد چشم شود ، هر چند شرايط آن موجود باشد ، تفسير نادرستى است . وى از اين طريق خواسته در شنونده ايجاد توهم و بيزارى كند كه قائلين به وجوب رؤيت ، قدرت قادر متعال را نفى كرده‌اند بر خلاف اشاعره كه اعتقادى به وجوب ندارند ، با همهء اين اوصاف اين مطلب باعث توهم فرد آگاه نخواهد گرديد . زيرا هر گاه به وجوب رؤيت به هنگام اجتماع شرايط قائل شويم ، عدم آن را ممتنع خواهيم دانست و چنانكه قبلا دانسته شد ممتنع ، بدون نفى قدرت و نقص در آن ، محل قدرت نخواهد بود . به اين ترتيب فرق ميان عقيدهء ما و آنان اين است كه ما قائل به امتناع عدم رؤيت به هنگام اجتماع شرايط و تحقق سبب طبيعى آن هستيم كه در اين صورت ، قدرت به عدم رؤيت تعلق نمىگيرد ، زيرا محل ناقص است ولى آنان قائل به امكان عدم رؤيت و تعلق قدرت خداوند به آن هستند ، ما حكم را به ضرورت عقلا واگذار مىكنيم تا در اين باره قضاوت كنند .
آنچه كه در مورد وقوع خرق عادت در معجزات انبيا مثل معجزهء مذكور براى پيامبر ( ص ) نقل كرده ، سودى براى او ندارد . زيرا اين معجزه با ايجاد مانع بر خلاف عادت صورت گرفته نه اينكه با وجود شرايط رؤيت ، رؤيت صورت نگرفته است و اينكه

109