بر قاضى باقلانى و قومش وارد است ، خواه حسن و قبح عقلى باشد و خواه شرعى . زيرا ممتنع است كه فعل خداوند متعال به قبح عقلى يا شرعى قبيح باشد . ما آنچه را كه خصم و اصحاب وى بيان مىكنند ، معقول نمىدانيم . آنان مىگويند : فعل واحد شخصى ، نسبت به فاعل مؤثر در آن حسن و نسبت به محلى كه اصلا در آن اثرى ندارد ، قبيح است كما اينكه اين هم بىمعنى است كه مىگويند : معصيت ، صادر از بنده و مخلوق خداوند متعال است . اين به سخنان لغو بيهوده شبيه تر است تا يك عقيده مستدلّ . زيرا چگونه مىتوان صدور آن را از كسى كه آن را به وجود نمىآورد ثابت و صدور آن را از خالق و به وجود آورنده آن نفى كرد ؟ ! آيا خلق معنايى جز صدور و ايجاد دارد ؟ ! اين از يك سو ، از سوى ديگر مىتوان گفت : شايد هم منظور مصنّف از اين وجه ، اشكال بر اين ادعاى قاضى باقلانى باشد كه مىگويد : وصف معصيت از بنده صادر مىشود ، نه اشكال بر اين ادعاى او كه مىگويد : اصل فعل از خداوند متعال صادر مىشود ، چنانكه بيان كرديم . بر اين اساس معناى سخن او اين خواهد بود كه اگر اصل فعل - چنانكه قاضى باقلانى گمان كرده - از خداوند سبحان صادر شود ، اين گفته اش كه وصف معصيت از بنده صادر مىشود ، باطل خواهد شد . زيرا فعل خداوند متعال به قبيح وصف نمىشود ، پس به معصيت هم وصف نخواهد شد و در نتيجه بر او لازم خواهد آمد كه معصيت از بنده منتفى گردد كما اينكه ذم ابليس و ساير معصيتكاران توسط خداوند سبحان حسن نخواهد بود و حال اينكه خداوند متعال آنان را مذمت كرده است .
امّا اينكه گفت : مراد گوينده اين است كه چيزى وجود دارد كه اوصاف فعل بنده بدان نسبت داده مىشود ، به او مىگوييم : اگر از سخنان اين گوينده و محل آن اطلاع ندارد ، پس چگونه حكم مىكند كه مراد او چنين است . گذشته از اين اگر بنده در اين چيز مجهولى كه وى اثبات كرده ، تأثير دارد پس مذهب آنان باطل مىشود وگرنه تكليف و بعثت پيامبران و عقاب باطل است .
مطلب سيزدهم : قدرت بنده مقدّم بر فعل است مصنّف - اعلى الله منزلته - مىگويد :
اماميه و معتزله عقيده دارند كه قدرت بنده بر فعل تقدم دارد . اشاعره در اينجا گفتار عجيب و غريبى دارند . آنان مىگويند : قدرت پيش از فعل به وجود نمىآيد بلكه همراه

413