كما اينكه پاسخ ايراد اوّل را هم نداده است .
بدان كه مصنّف قول قاضى باقلانى را به پنج وجه باطل كرده است . دو وجه اوّل به ابطال فرق بين فعل و صفت آن كه قاضى قائل شد ، برمىگردد . وجه سوّم به ابطال اسناد وصف به بنده و دو وجه چهارم و پنجم به ابطال اينكه گفت : اصل فعل از خداوند متعال است . دانستيد كه خصم از پاسخ وجه اوّل غفلت كرده ، وجه دوّم را نفهميده و وجه آخر را پاسخ نداده است و وجه سوّم اين گفته مصنّف است كه : « همگان اجماع دارند كه خداوند متعال از معصيت نهى كرده است . » حاصل كلام مصنّف در وجه پنجم اين است كه معصيت يعنى اصل فعل مثل زنا را خداوند نهى كرده است و هر آنچه كه خداوند از آن نهى كرده ، قبيح مىباشد . از سوى ديگر قاضى باقلانى و گروهش مىگويند از آنجا كه مثلا زنا فعل خداوند متعال است ، پس حسن است . از اين دو خلف پيش مىآيد كه ( چگونه يك فعل هم حسن باشد و هم قبيح . ) اما وجه سوّم كه مصنّف آن را چنين بيان كرده : « طاعت بودن فعل ، اين است كه موافق امر شارع باشد . » خصم هم چنين به آن پاسخ داده است : « آن اين است كه قبول نداريم موافق بودن فعل با امر شارع چيزى باشد . . . » وى سپس در مراد مصنّف بين دو امر ترديد كرده كه قطعا هيچ كدام مراد مصنّف نبوده است ، بلكه منظورش از اينكه گفت : « . . . چيزى است كه به ذات فعل برمىگردد . » استناد موافقت به ذات فعل است نه موافقت ذات فعل يا وصف فعل ، آنگونه كه خصم خيال كرده ، حاصل مقصود مصنّف با اينكه صريح مىباشد ، است : معناى طاعت بودن فعل ، موافق بودن آن با امر شارع است و موافق بودن فعل با امر شارع مستند به ذات فعل است نه بنده . پس چگونه قاضى باقلانى طاعت را مستند به بنده مىداند . از همين اشكال پاسخ خصم كه گفت : « عدم جواز استناد فعل به بنده را به عبارت صفت ، قبول نداريم » معلوم مىشود .
اما پاسخ وى به وجه چهارم كه گفت : « پاسخ آن اين است كه از نظر اشاعره طاعت حسن و معصيت قبيح است ليكن مدرك اين حسن و قبح شرع است نه عقل . » اشتباه آشكارى است . زيرا حاصل منظور مصنّف از بيان اين وجه اين است كه اگر اصل فعل از خداوند متعال صادر شود - چنانكه قاضى باقلانى و قومش گمان مىكنند - حسن خواهد بود و قبح آن ممتنع . پس معصيت نخواهد بود . زيرا معصيت قبيح است . پس اصلا از بنده معصيتى تحقق نخواهد يافت و لذا ذم و عقاب وى حسن نخواهد بود و حال اينكه مىدانيم خداوند ابليس و ابو لهب و ديگر كافران را مذمت كرده است . اين اشكال

412