فعل است و نه به زمان از فعل پيشى دارد و نه به آن . از اين عقيده آنان چند امر محال لازم مىآيد :
1 - تكليف ما لا يطاق . زيرا به اجماع ما و آنان كافر مكلَّف به ايمان است . اگر در حال كفر خود بر آن قادر باشد ، مذهب خود را كه مىگويد : قدرت همراه فعل و غير مقدّم بر آن است ، نقض كرده‌اند و اگر بر آن قادر نباشد ، تكليف بما لا يطاق لازم مىآيد و حال اينكه خداوند متعال بر امتناع آن تأكيد كرده ، مىفرمايد : * ( « لا يُكَلِّفُ الله نَفْساً إِلَّا وُسْعَها » ) * [1] عقل هم بر آن دلالت دارد كه پيش از اين آورديم . اگر بگويند كه كافر در حال كفر خود ، مكلف به ايمان نيست ، فرق اجماع لازم مىآيد . زيرا خداوند متعال او را به ايمان امر و حتى به عقيده آنان ، خداوند آنها را در ازل امر و نهى كرده است ، پس چگونه مكلف نيست ؟ !
فضل مىگويد :
اشاعره عقيده دارند كه قدرت همراه فعل حادث مىشود و در حال حدوث فعل به وجود مىآيد و در اين حالت به فعل تعلق مىگيرد . قدرت حادث پيش از فعل وجود ندارد تا چه رسد به اينكه به فعل تعلق گيرد . زيرا پيش از فعل ، فعل ممكن نيست بلكه وجود فعل در آن حالت ممتنع است . اگر وجود فعل قبل از آن ممتنع نباشد بلكه ممكن باشد ، فرض مىكنيم كه در آن حالت ، فعل وجود دارد پس حالتى كه فرض كرديم كه سابق بر فعل است ، چنان نيست بلكه در حال فعل است و اين خلف محال است . زيرا مقارن بودن مقدم بر فعل با آن ، مستلزم اجتماع نقضين است يعنى مقدم و غير مقدم .
بنابراين از وجود فعل قبل از فعل محال لازم مىآيد . پس ممكن نخواهد بود . زيرا ممكن مستلزم محال بالذات نيست . اگر فعل قبل از فعل ممكن نباشد ، قبل از آن مقدور نخواهد بود . پس در آن موقع قدرت بر آن ، موجود نخواهد بود ، و بدون شك وجود قدرت بعد از فعل قابل تصور نيست . پس ثابت مىشود كه قدرت همراه فعل است و همين مطلوب ما است . اين دليل اشاعره بر مدعاى آنان در همراه بودن قدرت با فعل است .
اما محالى كه گفته از اين عقيده لازم مىآيد ، يعنى : « به اجماع ، كافر مكلف به ايمان است . اگر در حال كفر ، بر ايمان قادر باشد ، لازم مىآيد كه قدرت بر فعل مقدّم باشد و اين خلاف مذهب آنان است و اگر بر ايمان قادر نباشد ، تكليف بما لا يطاق لازم مىآيد . »

[1] . بقره / 233 .

414