فِرْعَوْنَ لِيَكُونَ لَهُمْ عَدُوًّا وَحَزَناً » ) * [1] نهايت امر اينكه خداوند متعال از اين امر مترتب بر فعل آگاه است ؛ در اين صورت بايد گفت كه حقيقت مذهب اشاعره همين است و اشكالاتى بر آن وارد مىشود . اين فريبها و طفره رفتنها هم نفعى به حال او ندارد .
آنچه در مورد عقيده آنان به حكمت و مصلحت بيان كرد ، اگر چه در ظاهر امر بدان معتقد هستند لكن الزامى و آنچنان كه در مورد اتقان عقيده دارند ، نيست . زيرا لزوم ، با نفى غرض ، نفى حسن و قبح عقلى و نفى وجوب چيزى بر خداى متعال ، جمع نمىشود .
اما اينكه گفت : اگر چنين نبود ، فاعل مختار فعل را انجام نمىداد ، اگر منظورش اين است كه آن را انجام نمىدهد چون عبث است ، بايد گفت كه اين درست است و خداى سبحان بدان سزاوارتر است و اگر منظورش اين است كه به جهت عدم قدرت آن را انجام نمىدهد - چنانكه پيش از اين هم چنين گمانى داشت شما هم ديديد - باطل است . از همين مطلب ، اشكال اين گفته وى نيز به دست مىآيد كه گفت : « پس اين فاعل مختار در صدور فعل ، به آن باعث نياز دارد . » ما بيان داشتيم كه اين احتياج براى خروج فعل از عبث بودن است نه به خاطر نقص در قدرت . پس كمال فعل است و دليل بر كمال ذات فاعل ، نه همچون احتياج ذات به صفات زايد بر ذات خود كه موجب نقص ذات است - تعالى الله عن ذلك علوا كبيرا .
مطلب پنجم : خداوند متعال طاعات را اراده كرده ، از معاصى كراهت دارد مصنّف - قدس الله روحه - مىگويد :
اماميه عقيده دارند كه : خداوند متعال تمام طاعات را اراده كرده اعم از اينكه واقع شده باشد يا نه و هرگز ارادهء خداوند به معاصى تعلق نمىگيرد ، خواه واقع شده باشد يا نه و از طاعات كراهت ندارد ، خواه به وقوع پيوسته باشد و خواه به وقوع نپيوسته باشد .
اشاعره در اين باره با اقتضاى عقل و نقل مخالفت كرده‌اند . آنان مىگويند : خداوند متعال هر آنچه را كه به وقوع پيوسته اراده كرده است خواه طاعت باشد يا معصيت و خواه بدان امر كرده يا از آن نهى فرموده باشد . لذا تمام معاصى انجام شده اعم از شرك ، ظلم ، جور ، عدوان و انواع شرور را مراد خداوند متعال دانسته مىگويند : خداوند بدان رضايت دارد ، حتى بعضى از آنان مىگويند : خداوند اين معاصى را دوست دارد . از سوى ديگر عقيده

[1] قصص / 8 .

299