گفت : اين چيزى است كه از كلام اشاعره لازم نمىآيد . . . « همانطور كه گفتيم : فعل قبيح و خلق آن به يك معنى است و تعداد الفاظ تأثيرى در آن ندارد . از سوى ديگر اشكال از عقيدهء آنان در مورد ايجاد قبايح توسط خدا ناشى مىشود نه از اين جهت كه خلق ناميده مىشود و نه فعل . گذشته از اين ، پس از آنكه حسن و قبح عقلى را در افعال انكار كردند ، ديگر دليلى بر امتناع اشاعره از نسبت دادن به خداوند متعال وجود ندارد .
اينكه گفت : « اين چيزى است كه بر اساس عقيدهء آنان هم لازم مىآيد » از نظر ما مردود است . زيرا خوك و حشرات در حقيقت قبيح نيستند . زيرا داراى مصالح فراوانى هستند ، بر خلاف اعمال قبيح كه در وجود ، شّر و مفسده است . البته از آنجا كه خوك و حشرات به انسان آزار مىرسانند و يا باطبايع افراد ملائمت ندارند ، نزد كسانى كه حكمت آفرينش و مصالح موجود در اين حيوانات را نمىدانند يا از ديد آنان پوشيده مانده ، شرور و قبايح ناميده شده است و گرنه خداوند ، اجلّ از آن است كه چيز قبيح خلق كند - فتبارك الله احسن الخالقين .
مطلب چهارم : افعال خداوند از روى غرض و حكمت است مصنّف - رفع الله درجته - مىگويد :
اماميه عقيده دارند كه افعال خداوند متعال از روى غرض ، حكمت ، فايده و مصلحتى است كه به بندگان بر مىگردد و نفعى كه به آنان مىرسد ؛ در مقابل اشاعره معتقدند كه جايز نيست خداوند چيزى را از روى غرض و يا مصلحتى كه به بندگان بر مىگردد و يا به هر هدف ديگر انجام دهد . از اين اعتقاد آنان چند امر محال لازم مىآيد ، از آن جمله است :
1 - خداوند متعال در فعل خود لاعب و عابث باشد . زيرا عابث كسى است كه بدون غرض و حكمت و بيهوده كار مىكند در حالى كه خداوند مىفرمايد : * ( « وَما خَلَقْنَا السَّماءَ وَالأَرْضَ وَما بَيْنَهُما لاعِبِينَ » ) * [1] ، * ( « رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلًا » ) * [2] و فعلى كه فاعل از انجام آن غرضى ندارد ، فعل باطل است و لعب - تعالى الله عن ذلك علوا كبيرا .
فضل مىگويد :
پيش از اين بيان شد كه اشاعره عقيده دارند كه افعال خداوند متعال معلل به اغراض

[1] انبياء / 16 .
[2] آل عمران / 191 .

282