پاسخ وى از ايراد سوّم ، بيگانه از اشكال مصنّف است . زيرا صريح كلام مصنّف اين است : درست نيست كه وجود مستمر در زمان اوّل بىنياز از بقا و در زمان دوّم نيازمند به آن باشد . وى پنداشته كه منظور مصنّف ، اختلاف افراد وجود است . بدين صورت كه بعضى از افراد وجود در زمان اوّل بىنياز از بقا و در زمان دوّم نيازمند بدان باشند و بعضى ديگر چنين نباشند . لذا با عدم اختلاف افراد وجود ، در نياز و بىنيازى ، بر مصنّف اشكال گرفته است . بلى ، مبناى اشكال در كلام مصنّف اين است كه وجود مستمر ، دو فرد وجود باشد كه يكى از آن دو ، وجود در زمان اوّل و ديگرى ، وجود در زمان دوّم . در اين صورت ، نياز فرد دوّم به بقا با بىنيازى فرد اوّل از بقاء ، ممكن نيست . زيرا ممتنع است كه بعضى از افراد طبيعت ذاتا نيازمند به يك چيز باشند و بعضى ديگر ، بىنياز از آن چيز .
مصنّف از اين جهت اشكال را بر دو فرد بودن بنا كرد كه تعدّد مقتضاى عقيده اشاعره است . زيرا آنان معتقدند كه : وجود در زمان اوّل و دوّم به جهت بىنيازى و نياز ذاتى به صفت بقا ، مختلف است . پس بنابر فرض ، دو فرد از يك طبيعت واحد هستند . اگر مصنّف - ره - اشكال را بر اين قول بنا مىكرد كه وجود مستمر ، فرد واحدى است كه نه تزايد در آن است و نه اشتداد ، بطلان مذهب اشعرى آشكارتر مىنمود . زيرا ممتنع است كه يك فرد واحد به دليل استغنا و احتياج در دو زمان ، ذاتا مختلف باشد و بلكه بهتر اين بود كه مصنّف بطلان مذهب اشعرى را بنابر هر دو وجه بيان مىكرد .
مطلب دوم : خداوند باقى به ذات خود است مصنّف - نورّ الله ضريحه - مىگويد :
عقيدهء حق اين است كه خداوند باقى است به ذات خود . زيرا اگر خداوند در بقاى خود محتاج ديگران باشد ، ممكن خواهد بود و نه واجب . زيرا ضرورتا بين واجب و ممكن منافات وجود دارد . اشاعره در اين باره راه خلاف در پيش گرفته و گفته‌اند :
خداوند باقى است به بقا . اين عقيده به دليل آنچه كه گذشت ، اشتباه است . دليل ديگر بطلان ، اينكه : اگر بقا قائم به ذات خداوند باشد ، تكثر و احتياج بقا به ذات خداوند لازم مىآيد در حالى كه ذات خداوند محتاج بقا است . پس دور پيش مىآيد . و اگر بقا قائم به غير باشد ، وصف الشيىء حالّ در غير خواهد بود و غير ، حادث است . و اگر بقا قائم به ذات خود باشد ، مجرد خواهد بود . همچنين بقاى خداوند باقى است . زيرا عدم در صفات خدا ممتنع است و لازم مىآيد كه محل حوادث باشد و داراى بقا ديگرى كه اين

207