مطلب چهارم : امر مستلزم اراده و نهى مستلزم كراهت است .
مصنّف - قدس الله نفسه - مىگويد :
هر عاقلى كه از ديگران بطور جزم چيزى مىخواهد ، آنان را بدان امر مىكند و هر گاه از فعلى كراهت داشته باشد ، از آن نهى مىكند . امر و نهى دليل بر اراده و كراهت است .
اشاعره در اين مطلب با تمام عقلا مخالفت كرده‌اند . آنان مىگويند : خداوند دائما به چيزى كه آن را نمىخواهد و حتى از آن كراهت دارد ، امر مىكند و از چيزى كه كراهت ندارد و حتى از چيزى كه آن را اراده كرده ، نهى مىكند . هر عاقلى ، كسى را كه چنين چيزى انجام دهد ، سفيه مىخواند - تعالى الله عن ذلك علوا كبيرا .
فضل مىگويد :
اشاعره مىگويند : خداوند جميع كائنات را اراده و هر چيزى را كه وجود ندارد ، اراده نمىكند . بر اين اساس هر موجودى مراد خداوند است و هر چيز غير موجود مراد او نيست . معتزله و كسانى كه از آنان پيروى كرده‌اند يعنى اماميه معتقدند كه خداوند متعال مأمور به را اراده مىكند و از معاصى و كفر كراهت دارد .
دليل اشاعره اين است كه : خداوند خالق تمام اشيا است و خالق يك چيز بدون كراهت ، بالضروره آن را اراده كرده است و صفت مرجح براى يكى از دو مقدور اراده است و چاره اى جز آن نيست . پس ثابت شد كه خداوند جميع كائنات را اراده مىكند .
معتزله كه معتقدند افعال بندگان ، آفريدهء خود آنان است و تعدد آفريننده را در وجود پذيرفته‌اند ، ملزم به نفى اراده عمومى هستند . بر اين اساس خداوند ، طاعات را اراده مىكند و از معاصى كراهت دارد . پس به انجام طاعات امر و از فعل معاصى نهى مىكند .
زيرا معاصى آفريده او نيست . اما از نظر اشاعره ، خداوند طاعات را اراده و بدان امر مىكند . اين نكته آشكار است . همينطور معاصى را اراده و از آن نهى مىكند . بايد دانست كه امر غير از اراده است . اين مطلب را در فصل پيش بيان كرديم و آورديم كه : مراد از اراده ، ارضا و استحسان نيست . پس اينكه گفت : اشاعره معتقدند كه خداوند به چيزى كه آن را اراده نكرده ، امر مىكند ، منظورش اين است كه : خداوند به ايمان كافر امر مىكند ولى آن را اراده نكرده است . پس محذورى كه در مخالفت با عقلا ، بيان داشته ناشى از عدم تحقق معنى اراده است . منظور از اراده در اينجا - چنانكه از آن فهميده مىشود - تقدير و ترجيح در خلق ( آفرينش ) است نه رضا و استحسان . لذا معنى عرفى اراده را اعتبار كرده است . اگر معناى اراده را تحقيق كنيد ، خواهيد دانست كه مراد اشاعره

187