مى شود ؟ البته آسان ترين جوابى كه مى توانست او را در آن فرصت كوتاه قانع كند ، آن بود كه دست كم اين افراد مسافرند و در نتيجه براى آنان جايز است نماز مغرب را تأخير بيندازند و بين مغرب و عشا جمع كنند . ( 1 ) در آن زمان كوتاه ، بيش از آن جاى سخن گفتن با او نبود ، ولى مطلب جاى بحث بيشترى دارد كه بايد با فضلا و دانشمندان در ميان گذاشت تا آنان مطلب را براى مردم بازگو كنند و ريشهء برخى پندارهاى نابجا را بخشكانند .
البته اين كار منوط به آن است كه دانشمندان ، تحت تأثير عادت و جو حاكم بر اجتماع خود قرار نگيرند ، كه متأسفانه در خيلى از موارد مسأله از همين قرار است . اساسا رسوب عادات در اذهان عوام و خواص ، همواره يكى از مشكلات بزرگ انبيا در طول تاريخ بوده است . قرآن كريم از قول كافران مى فرمايد :
* ( إنا وجدنا آباءنا على أمة وإنا على آثارهم مقتدون ) * ، ( 2 ) ما پدران خود را بر آيينى يافته ايم و ما از پى ايشان راهسپريم .
بنابراين ، چه شيعه و چه سنى بايد بدانند كه برخى از عاداتى كه در اجتماعات آنان تثبيت شده و اكنون در نظر مردم از بديهيات اسلام به شمار مى رود ، اين تثبيت وبداهت ناشى از بداهت آن در اسلام نيست ، بلكه وقتى به ادلهء آن مراجعه مى شود ، معلوم مى گردد كه داراى مدرك

1 . صاحب " البحر الرائق " مى گويد : " وقد شاهدت كثيرا من الناس في الاسفار خصوصا في سفر الحج ماشين على هذا ( أى الجمع بين الصلاتين ) تقليدا للامام الشافعى في ذلك " ، بسيارى از مردم را در سفرها خصوصا سفر حج مشاهده كردم كه بين دو نماز جمع مى كردند و اين كار را به تقليد از امام شافعى انجام مى دادند . ر . ك : ج 1 ، ص 267 . البته سفر مجوز قصر و جمع نيز خود محل بحث است . 2 . الزخرف ، آيهء 23 .

244