درستى نيستند . در حقيقت ، علت رايج شدن آن عادات ، در بعضى از موارد ، رأى بعضى از عالمان بزرگ ، و در بيشتر موارد ، مصالح سياسى حكومت‌ها بوده است ، در حالى كه در زمان‌هاى قبل ، چنين رواج و شيوعى نداشته ، بلكه فقط يك احتمال در كنار ساير احتمالات بود .
عجيب است كه اين موضوع حتى درباره ء چيزهايى كه هر روز مورد ابتلاى همهء مسلمانان بوده است ، همچون وضو ، نماز و . . . نيز به چشم مى خورد .
چقدر دردناك است ! مسلمانانى كه هر روز شاهد وضو و نماز پيامبر ( صلى الله عليه وآله ) بوده اند ، آن قدر در ميان آنان اختلاف باشد كه حتى در امر محسوسى مثل كيفيت قرار دادن دستها هنگام نماز - كه همه آن را به چشم مى ديده اند - اختلاف كنند ، يكى آن را حرام بداند ، ديگرى مكروه ، سومى مباح ، و چهارمى مستحب ، يكى بگويد بايد دست را بالاى ناف گذارد ، و ديگرى زير ناف و همينطور . . . با آن كه رسول اكرم ( صلى الله عليه وآله ) هر روز پنج مرتبه در جلو ديدگان همهء مسلمانان نماز مى گزارد و مى فرمود :
صلوا كما رأيتموني اصلى ، ( 1 ) نماز بگزاريد ، همانطور كه مرا مى بينيد نماز مى گزارم .
به هر حال ، دليل اين اختلافات هر چه باشد ، صرف نظر از موجه يا ناموجه بودن آن ، يك مسأله را روشن مى كند و آن اين كه واضح بودن مسأله اى نزد گروهى خاص ، دليل بر آن نيست كه از نظر كتاب و سنت مأثوره نيز به همان وضوح است .
در اين نوشتار ، با توجه به نكاتى كه ذكر شد ، مى خواهيم درباره ء جمع

1 . السنن الكبرى ، ج 2 ، ص 345 .

245