منه فى العاشر من صفر سنة ثلاث و ثلاثين و خمس مائة ، و اللَّه المستعان على اتمامه و هو المتفضل باحسانه و فرغ منه فى يوم الخامس الثّاني من صفر سنة تسع و سبعين و خمس مائة . و هذا خطَّ احقر عباد اللَّه ، الحسين بن محمّد بن الحسن بن ابراهيم بن محمّد بن م ؟ كا [94] العمّار ، حامدا للَّه و شاكرا لنعمه و مصليّا على نبيّه محمّد و آله . « آنچه از اين خطبه بر مىآيد اين است كه اين مجلَّد كه استنساخ آن در روز پنجشنبه دوم صفر سال 579 پايان يافته از روى نسخه اى نوشته شده كه كتابت آن ، روز دهم صفر سال 533 هجرى تمام شده بوده است . تاريخ 533 كه خواننده مىتواند در كليشهء صفحهء چهاردهء جلد يازدهم از چاپ حاضر ملاحظه كند ، نكته هايى را در سر گذشت اين تفسير روشن مىكند :
اين تاريخ چه پايان استنساخ مجلَّد حاضر بر دست كاتب اصلى و چه تاريخ ختم اين بخش از تفسير به خامهء خود شيخ ابو الفتوح خزاعى بوده باشد ، در هر صورت اين نكته را مسلَّم مىدارد كه دست كم تأليف نيمهء اوّل اين تفسير و شايد هم تأليف تمامى آن در سال مذكور ( 533 هجرى ) به پايان رسيده و بنابر اين شروع به تأليف آن بايستى سالها پيش از اين و احتمالا در اوايل دههء دوم قرن ششم هجرى باشد . در اين صورت به احتمال قريب به يقين دستنويس مورد بحث از روى نسخه اى به خطَّ مؤلف و يا نسخه اى مربوط به زمان صاحب تفسير ، كه شايد به رؤيت و تأييد او نيز رسيده ، استنساخ گرديده است ، و در اين صورت بطور قطع و يقين بايد اعلام كنيم كه : تاريخ آغاز به تأليف كتاب پيش از سال 533 بوده است .
چنان كه پيش از اين ديديم مرحوم قزوينى با استدلالهاى محكم تاريخى ، به اين نتيجه رسيده كه « تاريخ تأليف تفسير حاضر از طرفى به ظنّ غالب مقدّم بر حدود 510 نبوده است و از طرفى ديگر به نحو قطع و يقين و به دليل خارجى - حسّى [ تاريخ تحرير نسخهء 134 كتابخانهء آستان قدس رضوى ] مؤخر از سنهء 556 نيز نمىتواند باشد . پس تاريخ آن محصور خواهد بود ما بين حدود ، 510 - 556 » . و اينك با

[94] . كذا ، در متن اصلى بدون نقطه ( ؟ )

مقدمة 61