آيهء فَبَعَثَ اللَّه غُراباً يَبْحَثُ فِي الأَرْضِ در سورهء مائده [ آيهء 31 ] گويد : « انس روايت كند كه رسول خدا - عليه السّلام - گفت خداى تعالي منّت نهاد به سه چيز بعد از سه چيز : به بوى از پس مرگ چه اگر نبودى هيچ كس مرده را دفن نكردى و به اين جانور كه در دانه افتاد كه اگر نه آن بودى پادشاهان حبوب ادخار كردندى به جاى زر و سيم و ايشان را آن به بودى و به مرگ پس از پيرى كه مرد چون سخت پير شود او را از خود ملال آيد در آن وقت او را راحت باشد چنان كه حكيم سنائى گويد :
اگر مرگ خود هيچ راحت ندارد نه بازت [71] رهاند همى جاودانى » و ديگر زمخشرى معروف ابو القاسم محمود بن عمر الخوارزمى متوفى در شب نهم ذى الحجه سنهء 538 مؤلَّف در تفسير آيهء وَقالَ الْمَلِكُ ائْتُونِي بِه أَسْتَخْلِصْه لِنَفْسِي فَلَمَّا كَلَّمَه قالَ إِنَّكَ الْيَوْمَ . در سورهء يوسف ( ج 3 ص 141 ) [ برابر با ج 11 ص 98 تا 100 از چاپ بنياد ] گويد : « ملك گفت : اين مرد را كه علم چنين داند او را در زندان رها نكنند او را به من آريد تا من او را بخاصّه و خالصهء خود كنم . . . چون استنطاق كرد او [ را ] و او به سخن در آمد از سخن او مايهء علم او بشناخت و پايهء قدر او بدانست . . . در خور آن او را پايه نهاد .
گفت : تو امروز بنزديك ما مكين و امينى عذر آن خواست كه پيش از بين تو را نشناختم چون تو را امروز بشناختم لا جرم بقدر امانيّتت [72] پايهء مكانت نهاديم . . . و نكو گفت امام زمخشرى :
امتحنوه فكان مؤتمنا ثمّ استشاروه بعد ما امتحنوا ثمّ دعوه لذاك مؤتمنا للملك و المستشار مؤتمن

[71] . تصحيح قطعى ، و فى الاصل : نه بازد [ كذا ] .
[72] . كذا فى الاصل : و الظاهر : امانتت پايهء مكانتت [ حدس مرحوم قزوينى صواب و عين ضبط چاپ بنياد است . ص 100 ] .

مقدمة 50