600 ) روى داده بوده لازمهء آن اين مىشود كه وفات مؤلف ما نحن فيه در اواسط مائهء سادسه وقوع يافته بوده است و ظنّ غالب نيز همين است - و اللَّه اعلم بحقائق الامور .
ثالثا ) آن كه مؤلَّف اين كتاب علاوه بر عدّهء كثيرى از مشاهير رجال از فقهاء و محدّثين و متكلَّمين و مفسّرين و نحاة و لغويّين و علماء عربيّت و ادبا و شعرا از قرون اوليّهء اسلام گرفته الي اواخر قرن پنجم كه غالبا در اثناء تفسير حاضر از ايشان نام مىبرد و به اقوال و آراء و روايات و اشعار ايشان تمسّك مىجويد علاوه بر اشخاص مذكوره از پاره كسانى نيز نام برده كه در اوايل الي اواسط قرن ششم هجرى وفات يافته‌اند . از جمله فصيحى نحوى و هو ابو الحسن على بن ابى زيد محمّد بن على استرابادى شيعى امامى معروف به فصيحى [67] متوفى در بغداد در 13 ذى الحجه سنهء 516 مؤلف ما نحن فيه در جلد اول ص 749 - 750 از تفسير حاضر در تفسير آيهء فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِه مِنْهُنَّ فَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ در سورة النّساء [ آيهء 24 ] در خصوص حلَّيّت متعه در مذهب شيعه گويد : « و از اعلام مذهب اماميان يكى متعه است و مخالفان ايشان را به اين طعنه زنند و ابن سكّرة الهاشمى [68] گفت در اين معنى :
يا من يرى المتعة من دينه حلَّا و ان كانت بلا مهر و لا يرى سبعين تطليقة تبين منه ربّه الخدر من هاهنا طابت مواليدكم فاجتهدوا في الحمد و الشّكر خواجه اديب علىّ بن ابى زيد الفصيحى اين را جواب گفت :
بناتكم يا منكرى متعة الاولى راوها رضا في دينهم غير منكرة اماء و انتم ان معضتم لقولتى عبيد لهم فيما يرون مسخّرة

[67] . فصيحى مزبور از تلامذهء عبد القاهر جرجانى معروف صاحب دلائل الاعجاز و اسرار البلاغه و عوامل مشهور در نحو بوده است ، رجوع شود براى ترجمهء احوال او به معجم الادباء ج 5 ص 415 - 420 و ابن خلكان ج 1 ص 374 و طبقات النّحاة سيوطى ص 351 - 352 و مجالس المؤمنين در اواخر مجلس پنجم ، و روضات الجنات ص 485 .
[68] . ابو الحسن محمّد بن عبد اللَّه بن محمد المعروف به ابن سكّره متوفّى در سنهء 385 ، ابن خلكان ج 2 ص 105 - 106 .

مقدمة 48