چهار بوده است ، پس اگر سن منتجب الدين را در حين تحمّل وى روايات كتب كثيره مذكوره را از ابو الفتوح رازى به اقلّ تقديرات در امثال اين موارد بيست ساله هم فرض كنيم نتيجهء ضرورى اين فقره اين مىشود كه استاد او ابو الفتوح رازى به نحو قدر متيقّن و بطور حتم و قطع در حدود 525 در حيات بوده است .
پس چنانكه ملاحظه مىشود دو قضيّه از قضاياى راجع به تعيين عصر مؤلف از روى قرائن خارجى مذكوره به نحو قطع و يقين و خارج از دايرهء شك و احتمال محقق و محرز است يكى آن كه ولادت او مؤخّر از حدود 480 نبوده است و ديگر آن كه وى در حدود 525 قطعا و محقّقا در حيات بوده است و تاريخ ما بقى كيفيات و تفاصيل راجع به حيات او مجهول است مثلا معلوم نيست چه مقدار مدّت قبل از 480 ممكن است متولَّد شده باشد يا چه مقدار ديگر بعد از حدود 525 باز در قيد حيات بوده است لكن گمان مىرود كه تاريخ تولد او چنان كه مؤخّر از حدود 480 نبوده چندان مقدّم بر تاريخ مزبور نيز نبوده است زيرا كه مؤلَّف چنان كه بعد از اين مذكور خواهد شد از زمخشرى به « شيخ ما ابو القاسم محمود بن عمر الزّمخشرى » تعبير كرده است كه از آن واضح مىشود كه زمخشرى از مشايخ و اساتيد مؤلف ما نحن فيه بوده است .
و چون عادة و در اكثريت موارد شيخ مسنتر از تلميذ و تلميذ كم سنتر از استاد است پس اگر در مورد مفروض ما نيز اين اغلبيت جارى و از قبيل افراد شاذّهء نادره نباشد نتيجه اين خواهد شد كه تولَّد مؤلف كتاب حاضر به احتمال قوى يا بعد از تولد زمخشرى يعنى بعد از سنهء 467 بوده است يا اقلا در حدود همان سنوات ولى نه چندان مقدم بر آن .
و از طرف ديگر سابق از قول يكى از معاصرين مؤلَّف ابن حمزه صاحب ايجاز المطالب و هادى الى النجاة به روايت مولى احمد اردبيلي از او در حديقة الشيعه نقل كرديم كه ابن حمزه مذكور به تصريح خود او هم وفات مؤلف را در رى درك كرده بوده و هم وفات ابو الفتوح عجلى شافعى اصفهانى

مقدمة 46