موسوم به اين اسم فارسى بوده است ولى تلميذ ديگر مؤلف ابن شهر آشوب در كتاب معالم العلماء كه عين عبارت او نيز سابقا نقل شد تصريح كرده كه « از مؤلفات صاحب ترجمه يكى روح ( ظ : روض ) الجنان و روح الجنان فى تفسير القرآن است و آن به زبان فارسى است لكن خوش آيند است » . و از مقايسهء دو عبارت مزبور دو تلميذ مؤلف با يكديگر كه هر يكى مكمل ديگرى است ابدا مجال شكى و شبهه اى باقى نمىماند كه بيست مجلد عدد همين تفسير فارسى فعلى او بوده است نه تفسير عربى او كه هيچ كس تاكنون بوجه من الوجوه اثرى و نشانى از آن نديده و ظاهرا گرچه در ديباچهء تفسير حاضر وعدهء تأليف آنرا داده هيچ وقت از عالم قوه به حيّز فعل نيامده بوده است و ما سابقا نيز اشاره به همين فقره نموديم و عين عبارت مؤلف را درين خصوص نقل كرديم [42] .
و مرحوم مجلسى به نقل صاحب روضات از او و نيز خود صاحب روضات هر دو در نسبت تفسيرى عربى به صاحب ترجمه بكلَّى تأمل دارند و احتمال اشتباه مؤلف را به غير او مىدهند ( رجوع شود به روضات الجنات ص 184 ) [43] و منشاء اشتباه صاحب مجالس چنان كه صاحب روضات نيز بخوبى ملتفت شده قطعا اين بوده كه او مجلدات را مجلدات متوسط عرفى بين الدفتين كه معمولا از پانزده الى سى هزار بيت كتابت دارد فرض كرده است و حال آن كه مجلَّد يا جزء در اصطلاح متقدمين حدّ اقلَّى يا اكثرى نداشته و اغلب محض سهولت استنساخ نسبت به مجلدات معمولى بسيار كوچكتر بوده است ، مثلا اغانى ابو الفرج اصفهانى بيست مجلَّد است و حال

[42] . به ذيل صفحه 626 رجوع شود . [ برابر با سى و پنج از چاپ حاضر ] .
[43] . علاوه بر دلايل مذكوره در متن در خصوص اين كه عدد بيست مجلَّد كه مؤلفين رجال ذكر كرده‌اند راجع به همين تفسير فارسى ابو الفتوح رازى بوده است نه به تفسير عربى مشكوك او اصلا عموم نسخ خطى تفسير فارسى كه به دست است به بيست مجلد تجزيه شده و همه جا مبادى و مقاطع مجلدات بيست گانه صريحا واضحا تعيين شده پس معلوم مىشود كه يا مرحوم قاضى نور اللَّه ششترى بدقت تمام نسخهء تفسير خود را تتبع نكرده بوده يا آن كه شايد نسخهء او اتفاقا به بيست مجلد تجزيه نشده بوده و اوايل و اواخر مجلدات در آن نسخه معين نبوده است .

مقدمة 37