گفتيم سدهء ششم هجرى ، در يك نگاه كلَّى پايان دوره اى است كه تمدّن اسلامى در آن به اوج شگفتگى و بالندگى خود نيز رسيده است ، از طرف ديگر اين قرن ، دورهء برازندگى و كمال - يافتگى زبان درى و اوج و اعتلاى شعر و نثر پارسى و در واقع دورانى است كه در آن مذهب جعفرى دست كم در چشم و دل ايرانيان مسلمان به چنان پايگاهى رسيده است كه خود را به داشتن تفسيرى بر مبناى فقاهت خاصّ خويش نيازمند مىبيند .
مهمترين تفسيرى كه در اين دورهء خاصّ تاريخى سامان يافته ، تفسير گرانقدر روض الجنان و روح الجنان مشهور به تفسير ابو الفتوح رازى است كه در نخستين دهه‌هاى سدة مزبور بر مشرب فقه جعفرى در رى بر دست دانشمندى فقيه ، متكلَّم و پارسى دان با نام حسين بن علىّ بن محمّد بن احمد الخزاعى النّيشابورى الاصل معروف به ابو الفتوح رازى نوشته شده است .
شرح احوال و جزئيّات زندگى ابو الفتوح چندان روشن نيست ، و از مآخذ و متون بازمانده از روزگاران كهن و همچنين از خلال تفسير او اطَّلاع چندانى در اين باره به دست نمىآيد ، كوشش و جستجوى چندين سالهء ما هم نتوانست چيز قابل توجّهى بر آنچه پيشينيان ما يافته بودند ، بيفزايد .
از اين رو شايسته چنان ديديم كه به حكم : « الفضل للمتقدّم » تحقيق نسبة كامل و مبسوط علَّامه محمّد قزوينى را كه در سال 1315 هجرى شمسى به پيشنهاد و مصلحت ديد على اصغر حكمت وزير معارف پرور وقت فراهم آمده و در خاتمة الطبع مجلَّد پنجم از نخستين چاپ تفسير ابو الفتوح رازى ( ص 615 به بعد ) آمده است ، اصل قرار دهيم و بخشهاى عمده اى از آن را عينا در اين جا نقل كنيم و آنگاه نظريّات اصلاحى - تكميلى ديگران و افزوده‌ها و يافته‌هاى خود را به منظور تتميم فايده در پايان بياوريم ، باشد كه بتوانيم گوشه اى از مقام شامخ نخستين مفسّر پارسى نويس شيعى را كه بر گردن بيشتر مفسّران پس از خود حقّى بزرگ دارد ، باز نماييم .
نسب مؤلَّف كتاب و شرح احوال بعضى از مشاهير خاندان او هو الشيخ الامام الجليل قدوة المفسّرين ترجمان كلام اللَّه ، جمال الدّين ابو الفتوح الحسين بن علىّ بن محمّد بن احمد بن الحسين بن احمد الخزاعىّ الرازىّ ، مؤلَّف به تصريح خود در اثناء تفسير حاضر ، از اولاد نافع بن بديل بن ورقاء الخزاعىّ از صحابهء معروف حضرت رسول بوده است . در تفسير آيهء وَلا تَحْسَبَنَّ الَّذِينَ قُتِلُوا فِي سَبِيلِ اللَّه أَمْواتاً بَلْ أَحْياءٌ عِنْدَ رَبِّهِمْ يُرْزَقُونَ در سورهء آل

مقدمة 20