معارف قومى خود به قلمرو فرهنگ اسلامى ، بسط و اعتلاى تازه اى را در جلوه‌ها و جنبه‌هاى آيين محمّدى سبب شدند و كوشش آنان به تمدّن درخشانى منتهى شد كه سده‌هاى چهارم و پنجم هجرى را به نام قرون طلايى اسلام نامبردار ساخت .
در سده‌هاى نخستين اسلامى ، زبان فارسى با قبول الفباى عربى مرحلهء نوينى را آغاز كرد .
با استفاده از خطَّ عربى به جاى خطَّ دشوار و غير قابل بقاى پهلوى ، زبان شيرين و مستعدّ درى به عنوان بازوى تواناى فرهنگ اسلامى در مشرق و شمال شرق پديد آمد و با تكيه بر پيشينه‌هاى ادبى درخشانى كه داشت در همان گامهاى نخست يكى از آثار مهم منثور خود ، يعنى تفسير طبرى را به عنوان صميمانه ترين پيوند با حوزهء ديانتى اسلام به گزارش مهين كلام بارى اختصاص داد .
از آن پس زبان پارسى را ، با دو بازوى تواناى نظم و نثر ، در خدمت نشر و بسط علوم و اخلاق و معارف دينى مىبينيم ، كه پيام رسول خاتم را به شيرينى شهد در گوش هندو و ترك و تاجيك زمزمه كرده و آنان را با خيل گويندگان كلمهء توحيد در اقصاى روم و اندلس و صحارى سوزان زنگبار پيوند داده است .
وقتى بر اوج نخستين سالهاى سدهء ششم هجرى مىايستيم و از دريچهء زبان پارسى در چشم اندازى باز به پهناى تاريخ فرو مىنگريم با ميراثى خطير از معارف گوناگون ادبى ، علمى ، اخلاقى و دينى رو به رو مىشويم ، كه رسالت انتقال دستاوردهاى فكرى و دانش اندوزيهاى نياكان كوششگرمان را بر دوش دارد و مجموعهء كمينهء آن را مىتوان سنّت مستمرّ تفسير نويسى قرآن مجيد دانست ، سنّت دويست ساله اى كه ترجمهء تفسير طبرى - نخستين تفسير پارسى بر مشرب عامّه - بر يك سو و روض الجنان و روح الجنان از جمال الدّين حسين ابو الفتوح رازى - اوّلين تفسير پارسى بر مذاق خاصّه - بر سوى ديگر آن قرار گرفته است و در ميانه دفترهاى كرامند ديگرى كه تفسير پاك ، تفسير آهنگين قرآن مجيد ، تفسير كمبريج ، تفسير بر عشرى از قرآن مجيد ، تفسير شنقشى ، تفسير أبو بكر عتيق سور آبادى و تاج التّراجم شهفور اسفراينى فقط بخشى از آن چيزى است كه سر از حوادث ايّام به سلامت برده و با همّت كوششگرانى پارسى دوست رخ از حجاب استتار كتابخانه‌ها بيرون كشيده است .
بنابر اين مىتوان گفت كه تفسير روض الجنان چيزى كم از دويست سال سنّت تفسير نويسى پارسى را پشت سر دارد و در واقع در آن سالها شايستگى آن را يافته است كه صرف نظر از يك تفسير قرآن به عنوان متنى پارسى و مجموعه اى كامل و عزيز الوجود همپاى متون معتبر نثر فارسى - و بى ترديد در ميان آثار پر حجم و ممتاز به عنوان يكى از ارزنده ترين آنها - جاى خاصّ خود را بازيابد .

مقدمة 19