جايز است قتال او و لهذا در آيهء قتال بتنكير واقع شده و نكره در اثبات مفيد عموم نيست چنان كه گذشت و اكثر بر آنند كه قتال حرام است مطلقا و بعد از آن منسوخ شده و نزد عطا تحريم باقيست و منسوخ نشده دوم آنكه چون مشركان زبان اعتراض بر رسول گشودند به آنچه از سريه واقع شد حق سبحانه وى را امر كرد بمقابله ايشان باعظم آنچه سريه كردند بر غير قصد و آن صد ايشان بود از سبيل اللَّه و كافر شدن به او سبحانه و اخراج رسول ص و اتباع او از مسجد الحرام و صد ايشان آن حضرت را در عام حديبيه و اين اعظم است نزد حقتعالى از قتل شخص مذكور سيم آن كه حق سبحانه اخبار فرموده اصرار اهل كفر را بر عداوة مسلمانان و استمرار ايشان بر عداوة تا آن كه اهل ايمان را از ايمان باز گردانند و حتى براى تعليل است و * ( إِنِ اسْتَطاعُوا ) * استبعاد استطاعة ايشان است چنان كه گذشت چهارم چون ذكر ارتداد نمود استطراد حكم آن فرمود بقوله و من يرتدد و اختلاف است در آنكه مجرد رده محبط عمل است يا با موت بر آن ابو حنيفه بر قول اولست و شافعى بر ثانى و اين مذهب همهء اصحاب ما است خواه آنكه ارتداد از فطرة باشد يا نه چه موافاة بايمان شرط است در استحقاق ثواب نزد ما پنجم آنكه اهل سريه چون از فعل خود نادم شدند و از آن توبه كردند بعضى از اصحاب گمان بردند كه اگر چه ايشان از اثم خلاص شدند بسبب توبه اما ايشان را اجرى نخواهد بود از خدا بر آن جهاد حق سبحانه رد قول ايشان كرده فرمود كه * ( إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا ) * بدرستى كه آنان كه گرويدند به خدا و رسول * ( وَالَّذِينَ هاجَرُوا ) * و آنان كه مهاجرت كردند از اوطان خود * ( وَجاهَدُوا فِي سَبِيلِ اللَّه ) * و جهاد كردند در راه خدا يعنى عبد اللَّه بن جحش و ياران او * ( أُولئِكَ ) * آن گروه * ( يَرْجُونَ رَحْمَتَ اللَّه ) * اميد ميدارند رحمت و بخشايش خداى را كه آن مثوبات ابديه است تكرار موصول جهت تعظيم هجرة و جهاد است فكان هر دو مستقلند در تحقيق رجا و در ذكر رجا اشعار است بر آن كه بنده اعتماد كلى بر عمل خود نكند و آن را علت تامه رحمت الهى نداند بلكه دايم رجاى او مشوب بخوف باشد و وجهى ديگر در ذكر رجا آنست كه مراد از آن اميدوارى باشد از فضل الهى در غفران معاصى خود كه توبه با آن نبوده باشد و اين وجه اوجه وجهين است بلكه صحيح اينست چه وجه اول گاهى صحيح است كه جايز باشد كه مؤمن كافر گردد بعد از ايمان و يا در زمان مستقبل كبيرهء كند كه حبط ثواب ايمان او نمايد و اين موافق مذهب ما نيست و حسن گفته كه مراد به آن ايجاب رجاست و طمع بر مؤمنان زيرا كه رجا برحمت خدا از اركان ايمانست و يأس از رحمت او كفر كما قال لا يَيْأَسُ مِنْ رَوْحِ اللَّه إِلَّا الْقَوْمُ الْكافِرُونَ و امن از عذاب او مقتضى خسران كقوله فَلا يَأْمَنُ مَكْرَ اللَّه إِلَّا الْقَوْمُ الْخاسِرُونَ پس بر مؤمن واجبست كه از رحمة