و نبوة انبيا و امامت ائمه هدى عليه السّلام كه ايمان عبارت از اين مجموعست پس ملخص معنى كلام آنست كه ما را ثابت دار بر راه ايمان يعنى * ( صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ ) * راه كسانى كه بفضل شامل خود انعام كردى بر ايشان نعمة هدايت و طريق طاعت خود را مراد پيغمبران و صديقان و شهدا و صلحااند چنان كه فرموده كه وَمَنْ يُطِعِ اللَّه وَالرَّسُولَ فَأُولئِكَ مَعَ الَّذِينَ أَنْعَمَ اللَّه عَلَيْهِمْ مِنَ النَّبِيِّينَ وَالصِّدِّيقِينَ وَالشُّهَداءِ وَالصَّالِحِينَ يعنى بنما بما راه آنها كه اهل قربند و بكمال نعمت ظاهره كه قبول شريعة است و بجمال نعمت باطنه كه اطلاع بر دقايق اسرار حقيقه است ايشان را معزز و مكرم ساخته بدانكه اين كلام بدل كل است از اول در حكم تكرير عامل و فايدهء آن توكيد است و تنصيص بر آنكه طريق اهل اسلام مشهود عليه است باستقامت بر اكد وجه و ابلغ آن كه اصلا مشوب بشايبه خفا نيست زيرا كه * ( صِراطَ الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ ) * بمثابه تفسير و بيان صراط مستقيم است بجهة آنكه بدل مقصود بالنسبه و مبين مبدل منه پس گوئيا كه فرط ظهور اينكه طريق مستقيم طريق اهل ايمانست بحيثيتى است كه هيچ اثر خفايى در آن نيست و احتمال آن دارد كه صفت صراط مستقيم باشد يعنى راه راستى كه راه كسانيست كه بر ايشان انعام كردهء و انعام عبارتست از ايصال نعمت و نعمت در اصل حالتى است كه انسان به آن مستلذ مىشود و بعد از آن اطلاق آن كرده‌اند بر هر چه به آن استلذاذ مينمايد و آن ماخوذ است از نعمت بفتح نون كه بمعنى لين است و انواع و افراد نعم الهى اگر چه غير محصور است كمال قال وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّه لا تُحْصُوها اما منحصر است در دو جنس دنيوى و اخروى اول بر دو قسم است موهبى و كسبى و موهبى بر دو نوع است روحانى چون نفخ روح در انسان و اشراق آن بنور عقل و آنچه تابع آن است از قوى چون فهم و فكر و نطق و جسمانى چون تخليق بدن و قواى حاله در آن و هيأت عارضهء آن از صحت و كمال اعضا و كسبى چون تزكيه نفس از رذايل و تخليه آن باخلاق و ملكات فاضله و تزيين بدن بهيئات مطبوعه و حلى مستحسنه و حصول جاه و مال و جنس ثانى عفو او است از فرطات انسان و رضاى او از ايشان و تمكين ايشان در اعلا عليين با ملائكه مقربين ابد الآبدين و مراد از نعمت مذكوره در آيه قسم اخير است و آنچه وسيلهء رسيدن است بسوى آن از آن قسم ديگر چه ما عداى اين مؤمن و كافر در آن مشتركند از عبد اللَّه عباس نقلكرده‌اند كه مراد از * ( الَّذِينَ أَنْعَمْتَ عَلَيْهِمْ ) * جماعتىاند كه تابع موسى و عيسى بودند و مطيع امر و نهى ايشان يعنى بنما بما راه كسانى كه تبديل نعمت نكردند و از جاده شريعت پيغمبر خود منحرف نگشتند كه آن طريق اهل بيت پيغمبر است ( ص ) * ( غَيْرِ الْمَغْضُوبِ عَلَيْهِمْ ) * نه طريق كسانى كه غضب و خشم واقع شده بر ايشان و اين جماعت نزد اكثر مفسران جهودانند كه بسبب عناد و طغيان و قتل پيغمبران و تحريف كتاب تورية و تبديل الفاظ آن او سبحانه بر ايشان خشم