كه در ميان ايشان بود يا از روى ستمكارى به جهت حرص ايشان بر دنيا * ( فَهَدَى اللَّه ) * پس راه راست نمود خدا * ( الَّذِينَ آمَنُوا ) * آنان را كه ايمان آوردند * ( لِمَا اخْتَلَفُوا فِيه ) * مر آن چيزى را كه اهل خلاف اختلاف كردند در آن * ( مِنَ الْحَقِّ ) * از امر راست و درست اين بيان مختلف فيه است يعنى حقتعالى مؤمنان را بحقى كه مختلف فيه بود راه نمود * ( بِإِذْنِه ) * بامر خود يا باراده و لطف خود يا بعلم خود و گويند اين اختلاف ايشان در امر قبله بود بكعبه كه بعضى روى بمشرق آوردند و بعضى روى به مغرب آوردند حقتعالى مؤمنانرا راه نمونى نمود بكعبه كه وسط است و يا مخالفت در افضل ايام هفته كردند يهود شنبه و نصارى يكشنبه اختيار كرد حق تعالى اين امت را بجمعه كه فاضلترين ايام است راه نمود و يا در روزه خلاف كردند بعضى بشب روزه داشتند و بعضى بروز و در ابراهيم نيز اختلاف كردند بعضى او را يهود گفتند و بعضى نصرانى حقتعالى در اين هر دو امر نيز رفع اختلاف نمود و روزه را بروز مقرر فرمود و در حق ابراهيم فرمود كه ما كانَ إِبْراهِيمُ يَهُودِيًّا وَلا نَصْرانِيًّا * ( وَاللَّه يَهْدِي ) * و خدا راه مينمايد بتوفيق خود * ( مَنْ يَشاءُ ) * هر كرا ميخواهد مراد كسانىاند كه تفكر و تدبر مينمايند در آيات داله بر امر حق * ( إِلى صِراطٍ مُسْتَقِيمٍ ) * بسوى راه راست كه مالك آن در آن هرگز گمراه نشود مراد طريق انبيا و اوليا است يا مراد طريق جنت است ابو ذر غفارى روايت كرده كه از رسول پرسيدم كه حقتعالى چند كتاب را بر پيغمبران خود فرستاده فرمود صد صحيفه بآدم عليه السّلام انزال فرمود و پنجاه بشيث و سى بنوح و ده بابراهيم و تورية بموسى و انجيل بعيسى و زبور بداود و قرآن بمحمد صلَّى اللَّه عليه و عليهم اجمعين گفتم يا رسول اللَّه در صحف ابراهيم چه نوشته فرمود همه امثال و مواعظ است و در تورية همه عبر و احكام شرع و از آن جمله اينست كه ( عجبا لمن ايقن الموت كيف يفرح و عجبا لمن ايقن بالنار كيف يضحك و عجبا لمن يرى الدنيا و تقلبها كيف اطمأن اليها ) و صاحب مجمع در تفسير اين آيه فرموده كه علما را اختلافست در امت واحدة از ابن عباس در احدى الروايتين و از حسن و جبائى روايت كرده‌اند كه همهء ايشان متفق بودند بر كفر و نزد غير ايشان متفق بر اسلام چنان كه گذشت و در اين نيز اختلاف كرده‌اند كه اتفاق همهء مردمان بر كفر بر قول اول در چه زمان بوده حسن گفته كه آن ما بين آدم و نوح است و بعضى ديگر گفته‌اند كه بعد از زمان نوح بوده تا زمان بعثت ابراهيم و ساير پيغمبران ديگر و جمعى ديگر بر آنند كه نزد مبعث هر پيغمبرى كافر بوده‌اند و اين غير صحيح است زيرا كه حقتعالى بسيارى از پيغمبران را مبعوث گردانيد بر مؤمنان اگر گويند چگونه جايز باشد كه همهء مردمان كافر بودند و