العداوة كه بوساوس خود خاطر شما را متزلزل و متفرق ميسازد شعبى از جابر روايت كرده كه روزى عمر خطاب گفت يا رسول اللَّه ما از يهود سخنان نيكو ميشنويم دستورى ده تا آن را بنويسيم فرمود أ متهوكون انتم كما تهوكت اليهود و النصارى لقد جئتكم بملة بيضاء نقية و لو كان موسى حيا ما وسع له الا اتباعى يعنى متردد و متشكك مباشيد چنان كه يهودان و ترسايان تردد و شك كردند بتحقيق كه من آورده‌ام بشما ملتى نورانى و پاكيزه و اگر موسى زنده ميبود او را هيچ راهى ديگر نبود مگر پيروى من كردن * ( فَإِنْ زَلَلْتُمْ ) * پس اگر بلغزيد شما از دخول در اسلام و جاده شرع و احكام قرآن * ( مِنْ بَعْدِ ما جاءَتْكُمُ الْبَيِّناتُ ) * از پس آنكه آمد بشما آيات و حجج بينه كه شاهدند بر آنكه دين اسلام حق است و آن آيات بينه تسهيل تكليف است از اقدار و تمكين و ازاحهء علت و نصب ادلهء عقليه و بعثت انبيا و انزال كتب و گويند كه مراد به آن احكام حلال و حرام است * ( فَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّه ) * پس بدانيد كه خداى * ( عَزِيزٌ ) * غالب است و قادر بر عقوبت مخالفان دين كه عاجز نميشود بر انتقام كشيدن از ايشان * ( حَكِيمٌ ) * محكم كار است كه انتقام نكشد الا به حق بعد از آن ذكر وعيد ديگر مىكند و ميگويد * ( هَلْ يَنْظُرُونَ ) * آيا چشم ميدارند استفهام بمعنى نفى است و لهذا بعد از آن حرف استثنا واقع شده يعنى چشم نميدارند و انتظار نميكشند اينان كه به كلى در دايرهء اسلام داخل نميشوند * ( إِلَّا أَنْ يَأْتِيَهُمُ اللَّه ) * مگر آن را كه بيايد بديشان خدا يعنى عذاب او يا امر او كقوله وْ يَأْتِيَ أَمْرُ رَبِّكَ و قوله ( فجاءهم باسنا ) يا تقدير اينست كه ( او ياتيهم اللَّه بباسه ) كه حذف هاتى به شده به جهت دلالت أَنَّ اللَّه عَزِيزٌ حَكِيمٌ به آن يعنى بيارد خداى عذاب خود را * ( فِي ظُلَلٍ ) * در سايبانها * ( مِنَ الْغَمامِ ) * از ابر سفيد رقيق چنان كه عذاب قوم شعيب كه در يَوْمِ الظُّلَّةِ بود و ظلل جمع ظلة است مانند قلة و قلل و آن هر چيزيست كه سايه اندازد و انزال عذاب از سحاب ابيض جهت آنست كه آن مظنهء رحمت است پس هر گاه كه عذاب از آن صادر شود افظع و اهول باشد زيرا كه صدور شر از جايى كه مظنه خير باشد موجب مزية اصعبية آن خواهد بود * ( وَالْمَلائِكَةُ ) * و بيايند فرشتگان چه ايشان واسطه‌اند در اتيان امر يا بيارند عذاب او را زيرا كه ايشان موكلند بر عذاب * ( وَقُضِيَ الأَمْرُ ) * و گذارده شود كار يعنى امر بهلاك ايشان تمام گردد و جزاى هر كس به او رسد و وضع ماضى در موضع مستقبل جهت