به كار انداختند تا آنجا كه در زمينهء بعضى از فنون مثل نقاشى از دوران قبل از مغول نيز پيش افتادند .
در زمينهء تاريخ نيز اين دوره امتيازى خاص دارد . زيرا چندين كتاب بزرگ و كوچك در موضوع تاريخ خواه به صورت تاريخ عمومى جهان خواه به صورت محدود يك يا چند سلسله معين نوشته شده كه خوشبختانه دست تصاريف زمان با همه قدرت از محو و نابودى آنها كوتاه ماند ، و جمله اين كتب و لو به صورت نسخ كمياب [1] يا منحصر بفرد امروز در دسترس ارباب اطلاع است و از آن جمله ميتوان به ترتيب قدمت زمان تأليف كتب ذيل را نام برد :
1 - تاريخ جهانگشاى [2] تاليف علاء الدين ابو المظفر عطاملك جوينى برادر وزير معروف ولى بد عاقبت اباقا و سلطان احمد كه سر انجام در زمان ارغون كشته شد .
عطاملك در حدود سال 658 كتاب خود را تأليف نمود و كتاب وى صرفا مربوط است بحوادث دوران مغول از حمله چنگيز تا فتح قلاع اسماعيليه بدست هولاكو . ولى بمناسبت مطلب ، شرح مفصل و جامعى از سلاطين خوارزمشاهى بخصوص از سلاطين اخير آن سلسله يعنى سلطان محمد و پسرش جلال الدين خوارزم شاه بدست داده ( جلد دوم ) و همچنين شرح بسيار مفصلى در خصوص اسماعيليهء مغرب و ايران ( جلد سوم ) . اما بدبختانه عطاملك ، خواه به علت دلسردى از اوضاع پرشور و شر و جنگها و خونريزيهاى زياد و كشتار مردم بىگناه خواه به علت اشتغال فراوان ( چون بلا فاصله بعد از فتح بغداد وى مأمور ترميم خرابيهاى آن شهر گرديد ) ، رشته مطالب را تا سال 655 يعنى سال بر افتادن اسماعيليه ايران بيشتر دنبال نكرده و با آنكه تا 681 زنده بوده نسبت بشرح وقايع دوران بيست و چند سالهء اخير ايران سكوت اختيار نموده است [ 2 ] .

[1] - مقصود از جهانگشاى چنگيزخان است
[2] - اين كتاب بهمت مرحوم محمد قزوينى ، با دقتى در خور كمال اعجاب و تحسين ، بخرج اوقاف گيب - E . J . W . Gibb xvi چاپ شده و جلد اول آن در 1912 و جلد دوم در 1916 و جلد سوم در سال 1937 با حواشى بسيار ارزنده و نفيس منتشر گرديده است . از آن پس در سال 1314 شمسى جلد سوم بوسيله جناب آقاى سيد جلال الدين تهرانى بضميمه گاهنامه و اخيرا نيز بتوسط كلالهء خاور ، بدون حواشى نفيس مرحوم قزوينى تماما تجديد طبع شده .

مقدمة 2