فضيل بن عياض ( 187 ه ) .
وى از بزرگان صلحاى مكه ، شيخ حرم و ثقه در حديث بود .
امام شافعى و ديگران پيش او علم آموختند . در سمرقند به دنيا آمد و بعدها در مكه سكنى گزيد و در همان جا از دنيا رفت . ( الاعلام ، 3 / 153 ، طبقات الصوفيه ، 6 - 14 ، تذكرة الحفاظ ، 1 / 225 ، تهذيب ، 8 / 294 ، صفة الصفوة ، 2 / 134 ، حلية الاولياء ، 8 / 84 ، ابن خلكان ، 1 / 415 ) عبد الرحمن بن مهدى بصرى لؤلؤى ( 198 ه ) .
وى از بزرگان حافظان حديث بود . از او آثارى باقى مانده كه در بغداد حديث كرده است . در بصره به دنيا آمد و در همان جا از دنيا رفت . ( الاعلام ، 3 / 339 ، تهذيب التهذيب ، 6 / 279 ، حلية الاولياء ، 9 / 3 ، تاريخ بغداد ، 10 / 240 ، اللباب ، 3 / 72 ) هشيم بن بشير سلمى ( 183 ه ) .
وى از مفسران و ثقات محدثان و استاد ابن حنبل بود .
گويند غير از كتاب التفسير كتاب ديگرى در فقه به نام السنن و كتابى به نام المغازي به او منسوب است . ( الاعلام ، 8 / 89 ، تذكرة الحفاظ ، 1 / 229 ، ميزان الاعتدال ، 3 / 257 ، تاريخ بغداد ، 14 / 85 ، مرآة الجنان ، 1 / 393 ، تهذيب ، 11 / 59 - 63 ) وكيع بن جرّاح ( 197 ه ) . وى از محدثان عراق در عصر خود به شمار مىرفت . در كوفه به دنيا آمد . رشيد از او خواست امر قضا را در كوفه بر عهده بگيرد ولى به دليل زهد بسيار امتناع كرد . از آثار اوست : تفسير القرآن ، السنن ، المعرفة و التاريخ . ( الاعلام ، 8 / 117 ، تذكرة الحفاظ ، 1 / 282 ، مفتاح السعادة ، 2 / 117 ، الجواهر المضيئة ، 2 / 208 ، طبقات الحنابله ، 1 / 391 ، ميزان الاعتدال ، 3 / 270 ، تاريخ بغداد ، 13 / 466 ) شاگردان ابو حنيفه :
ابو يوسف ( 182 ه ) .
يعقوب بن ابراهيم بن حبيب انصارى از ياران و شاگردان ابو حنيفه و از نخستين نشر دهندگان مذهب او و مردى فقيه و حافظ حديث بود . در كوفه به دنيا آمد و در دوران حكومت رشيد عباسى در بغداد از دنيا رفت . در بغداد به امر قضا پرداخت و نخستين كسى بود كه لقب « قاضى القضاة » گرفت . وى را اولين واضع علم اصول در مذهب حنفى مىشناسند . وى با علم تفسير ، مغازى و تاريخ عرب آشنايى داشت . از آثار او مىتوان به اهم آنها به شرح ذيل اشاره كرد : الخراج ، الآثار ، النوادر ، اختلاف الامصار ، ادب القاضي ، الامالى فى الفقه ، الرد على مالك بن أنس ، الفرائض ، الوصايا ، الوكالة ، البيوع ، الصيد و الذبائح ، الغصب و الاستبراء . ابو يوسف يكى از

88