شأن و مقام والائى كسب كردند و در علم ، سياست و دولت دخالت يافتند ، بويژه ايرانيانى كه در اثر نقل آداب و آراى فلسفى يونانيان از كتب فارسى به عربى كه بدون شك انتشار اين تراجم تأثير عميقى در افكار متكلمان و سقوط قدر و مكانت اهل حديث داشت آثار جاودانه اى در فكر و روح مسلمين به جاى نهادند و با اين كه اهل حديث سخت در برابر متكلمان ايستادند تأثير اين نهضت فكرى را بر افكار مسلمين حتى در نحوهء تفقّه و استنباط احكام نمىتوان ناديده گرفت .
امتياز دهم .
در اين دوره حفظ و قرائت قرآن بيش از پيش بسط و گسترش يافت : در مدينه نافع بن ابراهيم ( متوفاى 167 ) و راويان او : قالون ( متوفاى 205 ) و ورش ( متوفاى 197 ) و در مكه عبد الله بن كثير ( متوفاى 120 ) و راويان او : بزى ( متوفاى 205 ) و قنبل ( متوفاى 291 ) و در بصره مازنى ( متوفاى 154 ) و راويان او ، در دمشق عبد الله بن عامر ( متوفاى 118 ) و راويان او : همين طور در كوفه عاصم و راويان او ، حمزه و راويان او كسائى و راويان او از قراء سبعه و نيز قاريان معروف ديگر كه جمعا آنان را تا 10 و 14 بر شمرده‌اند .
كيفيت عمل به اجماع يا قول صحابه 3 - 2 - 2 آخرين نكتهء قابل توجه در اين بحث « كيفيت عمل به اجماع يا قول صحابه » است .
تابعين بلكه كسانى كه پس از ايشان بر منصب فتوا و قضا تكيه زدند و حتى بيشتر پيشوايان مذهبى اهل سنت نه تنها به اجماع صحابه اعتماد مىكردند و بر طبق آن فتوا مىدادند ، بلكه حتى قول بعض صحابه را نيز در صورت عدم معارضه حجّت و لازم الاتباع مىدانستند و بر طبق آن عمل مىكردند و در صورت معارضه هم يكى از آنها را بر نحو تخيير برمىگزيدند ، بلكه احمد بن حنبل در صورت تعارض اقوال صحابه ، بدون ترجيح همه را نقل مىكرد و عقيده داشت ما را نمىرسد كه بعضى از اقوال آنان را بر بعض ديگر ترجيح دهيم . بلكه احمد بن حنبل حتى قول تابعى را نيز مانند صحابى در صورت عدم وجود قول صحابى حجت مىدانست ، مالك هم در موطَّأ چه بسا اقوالى از تابعين را روايت مىكند و به همانها فتوا مىدهد ، مخصوصا تابعينى بزرگ چون سعيد بن مسيّب ، سالم بن عبد الله بن عمرو نافع مولاى سالم . [1]

[1] . تاريخ المذهب الفقهية ، 80 .

67