ميرزاى شيرازى بزرگ ( 1312 ه ) . ميرزا محمد حسن حسينى شيرازى از مشهورترين شاگردان شيخ انصارى است . و بعد از تكميل مقدمات به حوزهء اصفهان عزيمت كرد و در درس اساتيد وقت شيخ محمد تقى اصفهانى ، صاحب حاشيه بر معالم ، سيد حسن بيدآبادى ، مشهور به مدرس و شيخ محمد ابراهيم كرباسى حاضر شد . سپس در سال 1259 به نجف اشرف منتقل شد و از حوزهء تدريس شيخ حسن كاشف الغطاء ، صاحب انوار الفقاهه ، و شيخ محمد حسن ، صاحب جواهر الكلام و شيخ اعظم انصارى استفاده كرد و تا زمان فوت شيخ از ملازمين و خواص شيخ به حساب مىآمد و بعد از ايشان مرجعيت شيعه به ايشان منتقل شد .
از جمله شاگردان وى عبارتند از : حاج آقا رضا همدانى ، حاج شيخ فضل الله نورى ، حاج ميرزا ابو الفضل طهرانى كلانترى و ميرزا محمد تقى شيرازى .
يكى از اقدامات تاريخى ميرزا در دوران مرجعيت خود تحريم تنباكو بعد از اعطاى امتياز آن به حكومت بريتانيا بود و شيخ حسن كربلايى تسترى ، شاگرد ميرزا در سال 1310 رساله اى به زبان فارسى در بارهء موضوع تحريم تنباكو نگاشته است .
متأسفانه اثرى مكتوب از ميرزا به جا نمانده است ولى شاگردانش دروس استاد را تقرير كرده‌اند . ( مقدمهء مكاسب كلانتر ، 1 / 132 - 142 ، ريحانة الادب ، 4 / 124 ، نقباء البشر ، ص 436 / ش 865 ) حاج ميرزا حبيب الله رشتى ( 1312 ه ) .
وى مقدمات علوم را در موطن خود ( گيلان ) زير نظر پدر پرهيزكار خود ميرزا على خان گذراند و براى تكميل تحصيلات خود به شهر قزوين عزيمت نمود و از محضر ميرزا عبد الكريم ايروانى در فقه و اصول استفاده كرد و سپس به نجف اشرف منتقل شد و از حوزه درس صاحب جواهر مستفيد گرديد و بعدها از شاگردان برجسته شيخ انصارى محسوب و سالها از اين محفل پر فيض برخوردار شد . بعد از فوت سيد حسين كوه كمرى زعامت حوزه به ايشان منتقل شد .
از آثار علمى ايشان است : بدايع الافكار در علم اصول ، رسالة فى الغصب ؛ كتاب الاجارة ، رسالة تقليد الاعلم و غير اينها . ( ريحانة الادب ، 2 / 76 ، أحسن الوديعة ، 1 / 131 ، نقباء البشر ، ص 357 / ش 719 ) ميرزا محمد حسن آشتيانى ( 1319 ه ) .
مترجم از علماى بزرگ و از شاگردان شيخ انصارى بود و حوزه درس ايشان در تهران مرجع استفادهء بسيارى از فضلاى آن عصر بوده است ، كتابهاى الاجارة ، الاجزاء ، احكام الأوانى ، احياء الموات و الوقف

286