اهل سنت مؤثر بود ولى در استنباط شيعه نقشى نداشت ، چون قياس ، استحسان ، مصالح مرسله ، استقراء ، از علم اصول خارج ساخت و در مبارزهء مثبت ، ظنّ مطلق را كه اهل سنّت غايت اجتهاد دانسته‌اند ، تار و مار ساخت و عدم حجيت آن را به اثبات رساند .
در مبارزه با اخباريان ، مبارزه را به نحو مثبت انجام داد ، نظر خود را در مورد يكايك از امّهات آن چه كه اخباريان به آن معتقد بودند ، اظهار داشت و اثبات نمود ، از قبيل حجيّت قطع حاصل از مقدّمات عقليّه و تقدّم آن بر ادلهء نقليهء ظنيّه ، حجيّت ظواهر كتاب ، جريان اصل براءت در شبهات حكميّهء تحريميّه ، جريان استصحاب در شبهات حكميّه و مسائلى از اين قبيل . بديهى است كه اين به امارات اختصاص ندارد .
خلاصه اين كه مبارزه اى را كه استاد اكبر ، وحيد بهبهانى آغاز كرد ، شيخ انصارى با قدرت تمام ادامه داد و بدون شكّ در شكست علمى اخباريان تأثير فراوان داشت .
امر ششم برخى تصوّر مىكنند كه تحقيقات گستردهء مرحوم شيخ در علم اصول صرفا جنبهء علمى دارد و در فقه او چندان مؤثر نيست ، از باب نمونه در كتاب رسائل ، در باب استصحاب با تحقيق عميقى عدم حجيّت استصحاب در شكّ در مقتضى را اثبات كرده است در عين حال در كتاب متاجر در موارد عديده اى اين استصحاب را اجرا كرده است ، و هكذا در مورد شهرت فتوايى ، اجماع و غيره .
شايد فى الجمله بتوان اين مطلب را پذيرفت ، اما بطور وسيع يقينا خير ، زيرا با توجه به آن چه در تفسير شكّ در مقتضى خواهيم گفت ، معلوم مىشود كه همهء مواردى كه به مرحوم شيخ خرده گرفته شده است ، وى آن را شكّ در رافع مىداند نه شكّ در مقتضى ، بنا بر اين هيچ وجهى براى اين انتقاد وجود ندارد . آرى در مثل شهرت و حتى اجماع كه چندان در علم اصول مورد پذيرش او نيست ، در فقه نتوانسته است به سهولت از آن دست بكشد ، بلكه احيانا در مورد آراء برخى از بزرگان چون : شيخ طوسى ، علامه محقّق كركى ، كاشف الغطاء به همين نحو عمل كرده است و اين نيست جز به جهت احتياط و شدّت اعتقاد علمى به اين افراد .
امر هفتم قبلا در باب تفاوت ميان اصول شيخ و اتباع او اشاراتى به عمل آمد ، اكنون مناسب است

277