اما به گونهء اول ، بدون شك هيچ كس اعم از متقدّمان يا متأخران و يا معاصران ، و حتّى اساتيد مرحوم شيخ ، بدين گونه در شيخ مرحوم تأثير نداشته‌اند . وى در مسائل اصولى آراء ديگران را مورد توجه قرار مىداد ، چنانچه يكى از آن آراء يا نظر ديگرى با مبانى علمى و اعتقادى وى سازگارى داشت ، آن را برمىگزيد و ديگر آراء را مردود مىدانست .
اما به گونهء دوم ، بدون ترديد همهء صاحب نظران مىتوانستند در آراء او تأثير داشته باشند ، حتى كسانى كه از لحاظ مشرب فكرى با وى اختلاف فاحش داشتند . مثلا : تعدادى از مباحث را تحت تأثير مشرب اخبارى مطرح ساخته است ، از جمله : قطع حاصل از مقدمات عقليه ، حجيت ظواهر كتاب ، حجيت عقل ، اصل براءت در شبهات حكميّهء تحريميّه ، استصحاب در شبهات حكميّه ، قسمتى از مباحث تعادل و تراجيح .
اما به گونه سوم ، از اين جهت نيز مرحوم شيخ از ديگران بهره برده است ، حتى نمىتوان گفت كه از استادان يا معاصران خود بيشتر بهره برده است ، مراجعه به رسائل اين حقيقت را به خوبى آشكار مىسازد ، چنان كه از مفيد ، مرتضى ، شيخ طوسى ، ابن ادريس ، ابن زهره ، علامه ، محقق ، شهيد ، صاحب معالم ، محقق كركى ، شيخ بهايى ، صاحب وافيه ، وحيد بهبهانى ، صاحب رياض ، كاشف الرّموز و ديگران نقل مىكند ، همين طور از صاحب فصول ، صاحب قوانين ، شريف العلماء ، صاحب مقابس ، كاشف الغطاء ، صاحب مستند ، صاحب جواهر و غيرهم ، بدون اين كه اين بزرگان بر روى او تأثير مثبت يا منفى قهرى داشته باشند . آن چه در مورد تأثير و تأثر گفته شد ، به مسائل اصولى اختصاص ندارد ، بلكه روش شيخ اعظم حتى در مسائل فقهى هم بر همين منوال است ، ليكن چون مسائل فقهى به طور مستقيم با عمل مكلَّف ارتباط دارد ، لذا با اين كه حتى در حجيت اجماع هم تأمّل دارد ، با اين حال در صورتى كه فتواى او بر خلاف نظر بزرگان فقه باشد ، به سهولت نمىتواند از آن نظر چشم پوشى كند .
امر سوم چنان كه از بررسى امر اول به دست آمد ، و نيز از مطالعهء دورهء هشتم ادوار علم اصول فقه ( - 8 - 4 ) استفاده مىشود ، شيخ اعظم مؤسس عاليترين مرحله از مراحل علم اصول است . بنا بر اين أولا ، نقش او در تحقيقات بزرگان بعد از خود چيست ؟ و به عبارت ديگر

274