استناد كرده‌اند ، مثلا استرآبادى در استدلال بر ردّ مرجّحات در مقام تعارض ادله مىگويد : دليل عقلى قطعى بر مرجّحات نداريم [1] همو در رد اجماع نيز مىگويد :
دليل عقلى قطعى بر حجيت اجماع وجود ندارد . [2] در عين حال بعيد به نظر مىرسد كه آنان عقل را دليل مستقلى محسوب دارند بويژه آن كه منحصر دانستن ادلهء احكام به روايات ائمه عليهم السّلام با پذيرش عقل به عنوان يكى از ادله احكام منافات دارد . اظهارات صاحب حدائق مبنى بر اين كه : اخباريين دليل عقل را با همان ادلهء « نفى قياس » و « عمل به رأى » ، رد مىكنند [3] مؤيد بى اعتبارى عقل نزد اخباريان است . به هر حال با توجه به آن چه كه از استرآبادى نقل شد به طور قاطع مىتوان گفت كه اخباريان در اين باب ، مرزبندى دقيقى در نظراتشان وجود ندارد ، اما اصوليين ، در اينجا مطالبى در نقد و بررسى جايگاه عقل در استنباط احكام از اصولىّ برجسته ، شيخ محمد رضا مظفر به اختصار و اندكى تصرف ذكر مىكنيم . [4] 1 . آيا افعال صرف نظر از جهات و عوارض خارجى مىتوانند به صفت حسن و قبح متصف شوند يا خير ؟ اشاعره مىگويند : خير ، عدليه ( اعم از معتزله و اماميه ) مىگويند : آرى ، بديهى است اين حسن و قبح از مصالح و مفاسدى كلى ناشى مىشود كه افعال ، واجد آنند . اين معنى را حسن و قبح ذاتى افعال نامند .
2 . مدرك اين حسن يا قبح كيست ؟ شرع است يا عقل ؟
اشاعره مىگويند : شرع است و بالنتيجه مىگويند كار خوب كارى است كه شارع در افعال تكوينيّه خود انجام دهد و در افعال تشريعيّه به ديگران انجام آن را دستور دهد و كار بد كارى است كه شارع در افعال تكوينيهء خود از آن امتناع ورزد و در افعال تشريعيه ديگران را از آن نهى كند و لذا مشهور است : الحسن ما حسّنه الشارع و القبيح ما قبّحه الشارع و گاهى گويند : الحسن ما فعله الشارع يا أمر به الشارع و القبيح ما تركه الشارع يا ما نهى عنه الشارع .
معتزله و همين طور شيعه مىگويند : مدرك ، عقل است و به همين اعتبار حسن و قبح را عقلى نامند .
3 . بر فرض ادراك . حسن و قبح از ناحيهء عقل آيا حكم شرع تابع اين ادراك

[1] . الفوائد المدنية ، 136 .
[2] همان ، 133 .
[3] . الحدائق الناضرة ، شيخ يوسف بحرانى ، 1 / 126 .
[4] . اصول الفقه ، 1 / 213 به بعد .

254