را به فساد عقيده و انحراف متهم ساخت . البته روش اينان در مقابل صدوق متفاوت بود و او را از ديگران متمايز مىدانستند .
مبارزات مفيد ، مرتضى و ديگر متكلمان و فقيهان شيعى نتيجه بخشيد و در نيمه اول قرن پنجم به زوال حاكميت حديث گرايان انجاميد .
اين تفكر ، بار ديگر در قرن يازدهم هجرى و اين بار با نام « اخباريگرى » تجديد حيات يافت . سر آمد اخباريين در اين زمان شخصى به نام مولى محمد امين استرآبادى ( 1036 ه ) بود . زمينه گسترش اين تفكر ، بتدريج از يك قرن قبل آغاز شده بود : شهيد دوم رساله اى عليه پيروى بدون تحقيق از پيشينيان نوشت و شاگردش حسين بن عبد الصمد عاملى همان راه را ادامه داد و رساله اى نگاشت كه در آن ادعا شده بود اجتهاد تنها راه كشف احكام نيست . پس از او عبد النبي بن سعد جزايرى در كتاب خود به نام الاقتصاد فى شرح الارشاد ، روش مكتب اصول را مورد انتقاد قرار داد . مقدس اردبيلى در مواردى كه نظرات فقهاء پيشين با روايات مخالفت داشت ، در رد نظر آنان ترديد نمىكرد . سيد محمد عاملى صاحب مدارك نيز از همين روش پيروى كرد . حسن بن زين الدين عاملى ، صاحب معالم نيز با تأليفاتى نظير منتفى الجمان و تحرير طاوسى به اين احياء كمك كرد ، در همين زمان كتب بسيارى در علم حديث و علوم وابسته به آن نوشته شد ، موضوعاتى از قبيل حجيت خبر واحد در اصول مورد بحث واقع شد و مبارزه با منطق و فلسفه و كلا تحليلهاى عقلى كه بسيارى از مسائل اصول بدان وابسته بود شدت گرفت . [1] از دههء چهارم قرن يازدهم ، گرايش اخبارى در برخى از شهرها و مراكز علمى بين النهرين نفوذ كرد و به سرعت مورد پذيرش بسيارى از فقهاى آن سامان قرار گرفت [2] و سپس در ايران نيز به مرور از نيمهء دوم قرن يازدهم هوادارانى يافت و بسيارى از فقها در شهرستانهاى مختلف از آن جانبدارى كردند . [3] حوزهء اصفهان كه بزرگترين مركز علمى شيعه در آن ادوار بود بيشتر در دست اصوليين بود هر چند مجلسى اول به اخباريگرى تمايل داشت . زين الدين على بن سليمان بن درويش بن حاتم بحرانى ، اين گرايش را از ايران به « بحرين » منتقل ساخت . اخباريگرى از دهه هاى نخستين قرن دوازدهم بر همهء

[1] . مقدمه اى بر فقه شيعه ، حسين مدرسى طباطبايى ، 57 و 58 با اندك تصرف .
[2] . روضات الجنات ، 1 / 137 .
[3] روضة المتقين ، 1 / 21 .

245