10 . سوره هاى معارج ، مزمل و مدثر از سور مكَّى متضمن احكامى است كه به برخى اشاره شد و بعض ديگر عبارت است از : وجوب حفظ فرج ، وجوب رعايت امانت و عهد ، وجوب قيام به شهادت و محافظت بر نماز ، [1] دفاع در راه خدا ، [2] تكليف كفار به فروع [3] و غير آنها ، 11 . با مراجعه به كتب سير و تواريخ و احاديث و غير آنها به دست مىآيد كه احكام ديگرى نيز قبل از هجرت پيغمبر صلَّى الله عليه و آله تشريع شده است ، مانند وجوب عدل و احسان ، صلهء رحم ، حرمت ربا ، خوردن مردار ، خوردن خون ، خونريزى به ناحق ، سرقت ، قتل نفس و اولاد ، بهتان و افتراء ، طغيان و عصيان ، شرك ، فاحشه ، دست درازى به مال يتيم و وجوب تكميل كيل و وزن ، عدالت ، وفاء به عهد و غير آنها . [4] .
تشريع معظَّم احكام پس از هجرت پيامبر صلَّى الله عليه و آله بوده است ، از قبيل تبديل نمازهاى دو ركعتى به چهار ركعت ، حكم ديه و قصاص ، انواع نماز ، كيفيت وضو و تيمم ، ميراث ، اذان ، نماز ميت ، حكم قبله ، روزهء ماه رمضان ، اعتكاف ، نماز عيد فطر ، زكات فطره ، جهاد ، غنائم و خمس ، نماز عيد اضحى ، وصيت ، رجم ، حدّ سرقت ، نماز خوف ، حكم تيمم ، حرمت خمر ، نماز خسوف ، حجاب ، حد قذف ، حج ، نماز استسقاء ، ظهار ، ايلاء ، لعان و حدّ آن ، نماز قضاء و سهو در نماز ، قسامه ، نماز كسوف ، زكات ، ربا . [5] به نظر مىرسد كه مرحله اى از حكم ربا پيش از هجرت و مرحله اى ديگر از آن پس از هجرت بوده است .
آيا پيغمبر صلَّى الله عليه و آله اجتهاد هم مىكرده است ؟
8 - 1 - 1 اهل سنت معتقدند كه پيغمبر صلَّى الله عليه و آله در احكام هم به وحى ، اعم از قرآن يا غير آن و هم به اجتهاد خود عمل مىكرده است ، البته اجتهاد او بر خلاف ديگران به خطا نمىرفته است ، و بر اين مدعا به پاره اى از آيات و روايات استناد كرده‌اند ، مانند * ( « فَاعْتَبِرُوا يا أُولِي الأَبْصارِ » ) * [6] و * ( « وَلَوْ رَدُّوه إِلَى الرَّسُولِ وَإِلى أُولِي الأَمْرِ مِنْهُمْ لَعَلِمَه الَّذِينَ يَسْتَنْبِطُونَه مِنْهُمْ . . » ) * [7] و * ( « فَفَهَّمْناها سُلَيْمانَ وَكُلاًّ آتَيْنا حُكْماً وَعِلْماً . . » ) * [8] و سخن پيغمبر صلَّى الله عليه و آله به

[1] . معارج ، 29 - 34 .
[2] مزمل ، 20 .
[3] مدثر ، 40 - 47 .
[4] . ادوار فقه ، 1 / 88 - 96 .
[5] همان جا و ص 363
[6] . حشر ، 2 .
[7] نساء ، 83 .
[8] انبياء ، 79 .

23