دستهء دوم . احكامى كه وظائف مربوط به تأسيس و تنظيم خانواده ( احوال شخصيه ) را بيان مىكند ، مانند نكاح ، طلاق ، ارث و وصيت .
دستهء سوم . معاملات ، كه روابطى است ميان افراد بشر و به انشاء نياز دارد و آن بر دو قسم است :
1 . عقود كه به دو انشاء نياز دارد ، مانند بيع و اجاره ، 2 . ايقاعات كه به يك انشاء نياز دارد ، مانند طلاق .
دستهء چهارم . احكام خوردنيها و آشاميدنيها و مقدمات آنها مانند اطعمه ، اشربه ، صيد ، ذباحه .
دستهء پنجم . قضاء و شهادات .
دستهء ششم . حكومت و ولايت امر .
دستهء هفتم . تنبيهات و عقوبات مالى و بدنى ، مانند حدود ، قصاص و ديات .
با توجه به آن چه گذشت اگر مقصود از سوره هاى مكَّى سوره هايى باشد كه پيش از هجرت نازل شده است پس احكامى را كه آن سوره ها در بر دارد احكامى است كه پيش از هجرت تشريع شده است ، از قبيل 1 . امر به قيام و انذار و تكبير ، [1] 2 . امر به انذار نزديكان در آغاز و سپس دعوت علنى ، [2] 3 . امر به تطهير و اجتناب از پليدى ، [3] 4 . قرائت و ترتيل قرآن ، [4] 5 . امر به اقامهء صلاة ، [5] 6 . امر به دادن زكات ، [6] 7 . امر به قرض الحسنه ، [7] 8 . نماز شب ، [8] 9 . نماز جمعه ، برخى وجوب اين نماز را از احكام سال دوازدهم بعثت و بعضى از احكام سال اول هجرت دانسته‌اند ، [9]

[1] . مدثر ، 1 - 3 .
[2] شعراء ، 214 و حجر ، 94 .
[3] . مدثر ، 4 و 5 .
[4] مزمل ، 4 و 20 .
[5] . مزمل ، 20 .
[6] . مزمل ، 20 ، بنا بر اين كه آيهء بيست از سوره مكى باشد . ( الاتقان ، 1 / 17 )
[7] . مزمل ، 20 .
[8] مزمل ، 2 - 4 .
[9] . ادوار فقه ، 1 / 83 - 88 .

22