معروف به حافظ از مشايخ شيخ در روايت است . شيخ به شاگرديش نزد او چنين تصريح مىكند : « حدّثنا ابو الفتح محمد بن احمد بن ابى الفوارس الحافظ املاء فى مسجد الرصافة الجانب الشرقىّ ببغداد فى ذى القعدة سنة احدى عشرة و أربعمائة » . علامه مترجم را از مشايخ سنى شيخ مىشمارد . تاريخ تولد مترجم حدود سال 338 ه و تاريخ وفاتش حدود سال 412 ه بوده است . ( الامالى ، 1 / 312 ، ماضى النجف ، 2 / 479 ، المنتظم ، 8 / 5 ، الاجازة ، البحار ، 26 / 28 ، طبقات اعلام الشيعه قرن پنجم ، 151 ) وكيل ( بعد از سال 410 ه ) .
على بن شبل بن اسد وكيل ، مكنى به ابو القاسم و ملقب به وكيل بنا بر صريح شيخ از اساتيد ايشان است . شيخ چنين مىنويسد : « قرأ علىّ ابو القاسم بن شبل بن اسد الوكيل و أنا أسمع فى منزله فى الربض [1] بباب محول [2] فى صفر سنة عشر و أربعمائة . » شيخ همچنين در ترجمه ابراهيم بن اسحاق احمرى نهاوندى و ظفر بن محمد چنين آورده است : « اخبرنا ابن شبل الوكيل » . علامه حلى مترجم را از مشايخ شيعى شيخ مىشمارد . افندى در اين باره مىنويسد : شيخ طوسى و شيخ نجاشى از شاگردان ابن شبل وكيل بودند و بحر العلوم سال بعد از 410 ه را تاريخ وفات مترجم مىداند . ( الامالى ، 2 / 19 ، تنقيح المقال ، 2 / 293 ذيل 8320 ، طبقات اعلام الشيعه قرن پنجم ، 121 ، الاجازة ، البحار ، 26 / 28 ، رجال ، بحر العلوم ، 2 / 73 ، رياض العلماء ، 5 / ورقه 246 ) تنوخى ( 447 ه ) .
على بن ابى على محسن بن على تنوخى ، مكنى به ابو القاسم و معروف به قاضى و مقرئ و بغدادى را علامه حلى از شيوخ سنى و كوفى شيخ طوسى مىشمارد . ولى افندى معتقد است كه او ، به طورى كه از مفهوم اجازه بعضى از علماى شيعه آشكار مىشود ، از علماى شيعه است . برخى او را از معتزله و گروهى از شيعه مىدانند . تنوخى از شاگردان و روايت كنندگان از سيد مرتضى بوده است . محققين در تاريخ تولد مترجم اختلاف كرده‌اند . خطيب بغدادى تاريخ اواسط شعبان سال 365 ه را ذكر مىكند . ولى شايد سال 355 ه طبق روايت ابن كثير صحيحتر باشد . اما سال 447 ه براى وفات وى اتفاقى است . ( تاريخ بغداد ، 12 / 115 ، رياض العلماء ، 3 / ورقه 265 و 460 ، الاجازة ، البحار ، 26 / 28 ، وفيات الاعيان ، ابن خلكان ، 3 / 304 ، البداية و

[1] . ربض نواحى و محلات اطراف شهر را گويند . ( رك . معجم البلدان ، 2 / 750 )
[2] . محلهء بزرگى از محله هاى كرخ بغداد است . ( رك . مراصد الاطلاع ، 1 / 146 ، معجم البلدان ، 4 / 432 )

212