نام کتاب : تاريخ فقه و فقها ( فارسي ) نویسنده : أبو القاسم گرجي جلد : 1 صفحه : 171
اين كتاب داراى تكمله اى است كه صاحب ادب المرتضى گويد : نسخه اى خطى از آن را ، كه فضل الله بن على الحسينى ابن الرضا به سال 555 ه نگاشته است ، نزد شيخ محمّد رضا فرج الله ديدهام . [1] اين كتاب با تكمله اش به نام درر القلائد و غرر الفوائد در سال 1273 ه در تهران به چاپ رسيده ، و بدون تكمله به نام امالى المرتضى در سال 1325 ه در مصر در مطبعة السعاده چاپ شده و سيد محمّد بدر الدين النعسانى الحلبيّ و سيد احمد امين الشنقيطى بر آن شروح و تعليقاتى نوشتهاند و اخيرا در مصر استاد محمّد ابو الفضل ابراهيم با استفاده از پنج نسخه اين كتاب را پاكيزه و محققانه به چاپ رسانده است . صاحب ادب المرتضى گويد : امالى شريف مرتضى داراى شرح معاصرى است به نام الفوائد الغوالي فى شرح شواهد الامالى كه علامهء جليل شيخ محسن بن الشيخ شريف جواهرى نجفى ( متوفى 1355 ه ) آن را نگاشته و من به سال 1955 م نسخهء خطى آن را در نجف نزد فرزند فاضل او شيخ محمّد حسن جواهرى ديدهام . اين شرح در چهار جلد بزرگ ، بيش از دو هزار ورق ، و مانند خود امالى جامع بين تفسير و ادب و تاريخ و لغت است . [2] چون اين كتاب در بعضى از موارد متضمن ستايش شريف و دعاء به طول بقاء براى اوست لذا بعضى آن را املاء سيّد و جمع بعض شاگردان او دانستهاند ، ولى صاحب ادب المرتضى گويد : از وحدت اسلوب كتاب به دست مىآيد كه تأليف و جمع هر دو از خود سيّد است ، براى شاگردان جز فضيلت روايت از سيّد و قرائت بر او چيز ديگرى نيست زيرا اگر كتاب جمع خود سيّد نباشد چون طرق روايت مختلف است عادة بايد اسلوب نيز مختلف باشد در صورتى كه اسلوب يكى است ، و ممكن است ستايش و دعاء به شريف كار شاگردان باشد كه در آغاز هر بحث كه از خود سيّد است در متن داخل مىكردند تا سخن خود سيّد از آن چه از ديگران نقل كرده ممتاز باشد . [3] بيشتر روايات سيّد در اين كتاب از استاد خود مرزبانى است كه شخصيت معروفى است ولى در بسيارى از موارد از دو شخصيت غير معروف نيز روايت مىكند : كه يكى على بن محمّد الكاتب و ديگرى ابو القاسم عبيد الله بن عثمان بن جنيقا الدقاق است . [4]