داشت ولى با اين كه با أصحاب مشورت كرده بود و آنان هم به كتابت ، رأى مثبت داده بودند ، با اين حال پس از يك ماه تأمّل ، از خداوند طلب خير كرد و بالاخره تصميم گرفت كه كتابت نكند [1] و حتّى در اين باب حديثى هم از پيغمبر نقل مىكنند كه فرموده است : لا تكتبوا عنّى و من كتب عنّى غير القرآن فليمحه . . [2] شايد ، چنان كه گفته‌اند ، علَّت اين امر ترس از اشتباه با قرآن ، يا ترس از اين كه اين امر سبب شود مردم از قرآن غفلت ورزند و يا علَّت آن احتياط در امر نقل حديث باشد . [3] مؤيّد اين احتمال اين است كه در ذيل حديث مذكور چنين آمده است : و من كذب علىّ متعمّدا فليتبوّأ مقعده من النّار . [4] گويند : اولين كسى كه به فكر جمع حديث افتاد عمر بن عبد العزيز ( خلافت 99 - 101 ) بود . او دستور اين كار را به ابو بكر بن محمّد يا به ابن شهاب زهرى و يا به عموم بداد ، و در هر حال از اين اثر اطلاعى در دست نيست ، شايد به علت قلَّت زمان خلافت او بود ( دو سال و پنج ماه ) كه اين امر به انجام نرسيد و يا اين كه بر فرض تدوين ، از ميان رفته است .
صاحب ، تأسيس الشيعه در اين قول خدشه مىكند و بنا بر قول بعضى از مورّخان ، تدوين حديث را به آغاز سال 200 مربوط مىداند . وى در ادامه مىافزايد : از نظر شيعه ، چنان كه در احاديث وارد است ، على عليه السّلام در عهد خود پيغمبر به اين كار مبادرت ورزيده است . [5] نجاشى در كتاب فهرست خود گويد : اولين كس از شيعه كه پس از على به جمع احاديث پرداخت ابو رافع بود كه تحت ولاء ( مولى ) رسول الله قرار داشت .
وفات او در اول خلافت امير المؤمنين عليه السّلام بوده است . بعد از او نويسندگان آثار و اخبار عبارت بودند از سلمان ، أبو ذرّ غفارى ، أصبغ بن نباته ، و سپس عبيد الله بن أبى رافع ، كاتب أمير المؤمنين ، و بالاخره حارث بن عبد الله همدانى ، ربيعة بن سميع ، سليم بن قيس ، علىّ بن أبى رافع ، ميثم تمّار و عبيد الله بن الحرّ الجعفى . [6] سپس صاحب تأسيس الشيعه سير تدوين حديث را در طبقات بعد مىشمارد .
در آغاز به علت اختلافاتى كه در مسألهء خلافت وجود داشت و نيز به علت فشارهايى كه از طرف دستگاههاى خلافت و پيروان ايشان بر امامان و به طور كلَّى بر

[1] . علوم الحديث ، صبحى صالح ، 39 - 40 .
[2] همان ، 20 .
[3] همان ، 41 .
[4] . همان ، 20 .
[5] تأسيس الشيعه ، 279 .
[6] . فهرس اسماء ، 280 .

118