1 - 0 مقدمه 1 - بدون شك دانستن تاريخ پيدايش و تحوّل هر علم در درك مسائل آن علم نقش بسزايى دارد و هنگامى مىتوان سير تطوّر يك علم را بررسى كرد كه از آثار و شيوهء كار علمى دانشمندان در آن رشته آگاهى داشت . بنا بر اين ، تحقيق و تتبّع در تاريخ فقه و فقها و به تبع آن آشنايى با تاريخ اصول فقه و دانشمندان اين علم براى درك بهتر اين دانشها امرى ضرورى است .
قبل از آغاز بحث ، لازم است به عنوان مقدمه در بارهء چند اصطلاح به اختصار توضيحاتى داده شود :
1 - 1 - تاريخ چيست ؟ گر چه امروزه تاريخ را به ذكر چرايى پيدايش ( واسطه در ثبوت ) اشياء هم اطلاق كرده‌اند و به آن فلسفهء تاريخ نام داده‌اند ، ليكن بدون شك در اصل ، واژهء « تاريخ » عبارت از بيان موقعيت زمانى اشياء بوده است و در اينجا هم همين معنى مقصود اصلى است ، گر چه احيانا از علل وقوع حوادث هم بحثى به ميان آمده است .
تاريخ داراى دو جنبه است : يكى بيان جنبهء حدوث ، يعنى وجود پس از عدم مطلق شيء و ديگرى بيان تحول حادث در طول زمان ، تاريخ فقه و فقها بين شيعه و سنّى بيشتر به جنبهء دوم توجه دارد ، زيرا درست است كه در تاريخ فقه از عصر تشريع هم كه آغاز پيدايش احكام است سخن به ميان آمده است ، اما اين به معناى آغاز پيدايش فقه يعنى استنباط احكام نيست . فقه به معناى استنباط احكام شرعى ، به صورت گسترده ، از زمانى آغاز شد كه دسترسى به منبع وحى و مفسّران بى واسطهء آن امكان نداشت ، يعنى دورهء تشريع و بيان احكام به وسيلهء پيامبر صلَّى الله عليه و آله و دورهء صحابه و ائمهء معصومين عليهم السلام : مفسران احكام سپرى شده بود . البته مورّخان فى الجمله از پيدايش احكام به طور كلى هم بحث كرده‌اند ، ولى چه بسا مناسبتر اين بود كه در بارهء منشأ پيدايش كليات احكام بيع و اجاره و غيره چه بوده است ؟ چه چيز سبب شد خيار مجلس

9