امتيازات دورهء دوم 2 - 2 - 2 امتياز اول .
در اين دوره بسيارى از فقها و قراء صحابه از مدينه به ديگر سرزمينها انتقال يافتند و همان جا مسكن گزيدند و احيانا بتدريج به وطن دوم خود منسوب گشتند .
بسيارى از بزرگان تابعان نزد ايشان قرائت و دانشهاى ديگر دينى فرا گرفتند و با آنان در منصب فتوا و قضا شركت داشتند .
امتياز دوم .
در اين دوره گر چه در آغاز يعنى در زمان خلفاى راشدين به علت رعايت احتياط و اين كه مبادا چيزى بر خلاف واقع به پيغمبر صلَّى الله عليه و آله نسبت داده شود و يا به علل ديگر ، روايت سنت چندان شيوع نداشت ، ليكن بتدريج موانع بر طرف شد و مردم بسيارى از شهرها براى استفتا يا تعلَّم علوم دينى به مدينه روى آوردند ؛ احتياجات تازهء دينى مسلمانان آنان را مجبور مىساخت تا احكام را از كسانى كه به آنها آگاهى داشتند ، سؤال كنند و در آن عصر جز صحابه يا كبار تابعين كسان ديگرى نمىتوانستند اين نياز را مرتفع سازند ؛ ايشان طبق رواياتى كه بلا واسطه و يا مع الواسطه از پيامبر صلَّى الله عليه و آله شنيده بودند ، به مسائل مطرح شده پاسخ مىگفتند .
احاديثى كه از اهل فتواى صغار صحابه و تابعين در اين عصر نقل شده بسيار است و چه بسا با آن چه از كبار صحابه نقل شده قابل مقايسه نيست .
امتياز سوم .
در اين دوره تعصبات جماعتى سنى ، دسته اى شيعى و گروهى خارجى سبب مىشد كه احيانا احاديثى به نفع مذهب خويش يا به ضرر مذهب ديگر نقل كنند . مسافرتهاى محدثان و اهل فتوا به شهرهاى مختلف و ضعف ارتباط بين آنان و كثرت نقل حديث و مانند اينها هم موجب نقل احاديث متفاوت و هم آراء مختلف در مسائل مىشد و نيز موجباتى از قبيل برتر نشان دادن كسانى و خوار شمردن كسان ديگر از ناحيهء بىدينان ، تقرب به خداوند از جانب عابدان نادان ، ذكر عجائب و غرائب براى جلب توجه از ناحيهء محدثان فاسق ، پيروى از هواى نفس از قبل اهل دنيا و نظاير اين امور موجب مىشد كه احاديث دروغ وضع شود ، يا تصرفاتى اعم از افزودن يا كاستن و يا تغييراتى در متن يا دگرگونيهايى در سند احاديث به وجود آيد و هكذا اسباب بسيار ديگرى كه انحايى از اختلال در احاديث پديد مىآورد . اين عوامل در ادوار بعد ، كار اهل استنباط را در به دست آوردن احكام از احاديث دشوار ساخت .
امتياز چهارم .
در اين دوره به علت فتوحات و گسترش اسلام بر تعداد مسلمانان غير عرب افزوده شد كه موالى نام گرفتند و از بين آنان فقيهان و صاحب نظران بسيارى قد

64