از فرار از صحنه جنگ به دست ابن جرموز كشته شدند . معاويه جنگ صفين را به پا كرد و در آن هنگام كه در شرف شكست بود حيله اى به كار برد و قرآنها بر سر نيزه كرد و خواستار حكميت شد . اين امر در بين پيروان على اختلاف افكند و على عليه السّلام با اين كه مىدانست كار معاويه حيله اى بيش نيست ناگزير به قبول حكميت شد ؛ گروهى از ياران على عليه السّلام كه بيشتر از قبيلهء تميم بودند و حكميت را نمىپذيرفتند ، متفرق شدند و سر به مخالفت با او برداشتند ، اين جماعت علاوه بر على با عثمان و معاويه هم مخالفت بودند .
آنان خوارج [1] نام گرفتند و يكى از همين جمعيت به نام ابن ملجم على عليه السّلام را شهيد كرد .
بنا بر اين تا اينجا دو دسته در مقابل جمهور اهل سنّت قرار گرفتند : شيعه و خوارج ، خوارج بر چند دسته شدند كه مشهورترين آنها أزارقه [2] ، نجدات [3] إباضيّه [4] و صفريّه [5] است ؛ اين جماعت خود در مقابل جمهور اهل سنّت و شيعه داراى فقه و عقايد خاصى هستند ، از جملهء عقايدشان تكفير مرتكب كبائر و عدم جواز تقيه است .

[1] . خوارج : نخستين كسانى كه بر امير مؤمنان على بن ابى طالب عليه السّلام خروج كردند جماعتى بودند كه در جنگ صفين او را همراهى مىكردند . سردمداران اين گروه اشعث بن قيس و مسعر بن مذكى تميمى و زيد بن حصن طائى بودند . مشهورترين و عمده ترين فرقه هاى خوارج عبارتند از : ازارقه ، نجدات ، صفريه ، و اباضيه . همه اين فرقه ها تبرى از على و عثمان را بر هر عبادتى مقدم مىداشتند و مرتكبين كبائر را كافر مىشمردند و معتقد بودند هر گاه امام بر خلاف سنت عمل كند واجب است بيعت با او را شكست و عليه او خروج كرد . ( ملل و نحل ، شهرستانى ، 1 / 170 - 172 )
[2] . أزارقه : ياران ابو راشد ، نافع بن ازرق بودند كه بعد از خروج به همراه نافع از بصره به اهواز كوچ كردند و بتدريج در شهرهاى فارس و كرمان گسترش يافتند . ازارقه بزرگترين و معتبرترين فرقه در زمان عبد اللَّه بن زبير بودند . شهرستانى در ملل و نحل به تفصيل عقايد اين فرقه را در هشت قسم تبيين مىكند ، مانند اين كه كشتن كودكان و زنان مخالفين جايز است . ( ملل و نحل ، 1 / 179 )
[3] . نجدات : ياران نجدة بن عامر حنفى بودند كه بعدا بين آنان انشعاب به وجود آمد و به دو گروه عطويه و مذيكيه تقسيم شدند : عطويه پيروان عطيه بن اسود يمامى حنفى بودند و مذيكيه ياران ابى مذيك خارجى . ( ملل و نحل ، 1 / 187 )
[4] . اباضيه : پيروان عبد اللَّه اباض بودند كه در زمان مروان بن محمد ، آخرين خليفهء امويان خروج كردند . ( ملل و نحل ، 1 / 212 ) گويند وى از بدعت خويش رجوع كرد و يارانش از او تبرى جستند ولى بعد از آن نيز به نام مؤسس فرقه منسوب ماندند . ( ملل و نحل ، 1 / 212 )
[5] . صفريه : ياران زياد بن اصفر بودند . اين فرقه با ازارقه ، نجدات و اباضيه در مواردى مخالف بودند ، از آن جمله : اينان كشتن كودكان مشركان را جايز نمىشمردند و به كفر و مخلد در نار بودن آنان حكم نمىكردند . ( ملل و نحل ، 1 / 216 )

63