بر فرض كه موقع ديگر هم جمع شده باشد به يقين مسألهء شهادت دو نفر يا يك نفر صحيح نيست .
آرى خليفه سوم در راه جمع به معناى توحيد قرائت يعنى تثبيت قرائتى كه بين مردم شايع بوده و از پيغمبر صلَّى الله عليه و آله به تواتر رسيده بود ، كوشش فراوان به كار برد و اين عمل از اين جهت كه موجب توحيد كلمه و از بين بردن . موجبات تفرّق و تشتّت است بسيار قابل تقدير است . [1] محدوديت نقل حديث در دورهء اول 4 - 1 - 2 از احاديث بسيارى كه از طريق اهل سنت نقل شده است ، به دست مىآيد كه خلفاى راشدين و حتى صحابهء ديگر در اين دوره حتى الامكان سعى مىكردند كه كمتر پيرامون نقل احاديث بگردند و هر چه بيشتر در اين باره احتياط و تثبّت كنند ، گاهى ناقل حديث را از نقل حديث منع مىكردند ، گاهى از او شاهد مىخواستند و بالاخره گاهى هم او را به سوگند وادار مىكردند ، زيرا خوف آن را داشتند كه مبادا دروغ و خطا بستن بر پيغمبر صلَّى الله عليه و آله انتشار يابد [2] و يا احيانا با قرآن خلط شود و از اهميت قرآن بكاهد . [3] در هر حال همين امر موجب شد كه در اين دوره سنت كمتر نقل شود و تنها در صورت لزوم رواياتى كه نسبت آنها به پيغمبر صلَّى الله عليه و آله به ثبوت رسيده است نقل گردد . [4] امتيازات دورهء اول 5 - 1 - 2 امتياز اول . در اين دوره بنيان ادلهء اربعه ( كتاب ، سنت ، اجماع ، رأى ) براى استنباط احكام نهاده شد . در آغاز ، اهل استنباط براى به دست آوردن حكم به نصوص كتاب و يا احاديث مورد وثوق مراجعه مىكردند ، اگر از نصوص و يا ظواهر آن حكم مسأله را به دست مىآوردند فبها و الَّا به فقها و مفتيان رجوع مىكردند . اگر مسأله اى عالم البلوى بود و يا با مصالح عمومى سر و كار داشت و يا مسألهء شخصى حائز اهميت بود ، مثلا مصداق

[1] . همان جا .
[2] ر ك . تاريخ التشريع الاسلامى ، 90 - 94 .
[3] . علم الحديث ، مدير شانه چى ، ( مشهد ، انتشارات دانشگاه فردوسى ، 1354 ش ) 27 . به نظر مىرسد چون - به طورى كه ذكر شد - قرآن در زمان خود پيغمبر صلَّى اللَّه عليه و آله جمع شده بود لذا حديث نمىتوانست با قرآن خلط شود .
[4] . ر ك . تاريخ التشريع الاسلامى ، 90 - 94 .

51