پيشگفتار سخنى كوتاه و كلى در منابع تاريخ فقه تاريخ عبارت است از تبيين پيدايش شيء و تحوّل آن در طول زمان ، از اين روى هنگامى معنى و مفهوم پيدا مىكند ، يعنى مىتوان به تدوين تاريخ پرداخت كه أولا ، شىء قدم به عرصهء ظهور و بروز نهاده و ثانيا ، فى الجمله تحولى در آن پديد آمده باشد .
بنا بر اين به هيچ وجه نمىتوان انتظار داشت دانشمندان صدر اول به اين كار ، يعنى تدوين تاريخ فقه يا اصول و مانند آنها دست زده باشند ، ليكن اين بدان معنى نيست كه از ديگر آثار آنان هم نمىتوان در اين باب بهره جست ، بلكه از نفس تأليفات فقهى و احيانا اصولى آن بزرگان و حتى از تأليفات آنان در رجال ، تراجم ، فهارس و غير آنها مىتوان به اين تحولات و شخصيت علمى مؤلَّفان پى برد . بنا بر اين ، منابع تاريخ فقه يا اصول بلكه ديگر علوم به كتب تاريخى اختصاص ندارد ، خود كتب فقهى و اصولى ، و حتى كتب رجال ، تفسير ، حديث ، طبقات مفسران ، محدثان ، تراجم و فهارس و غير آنها همه مىتوانند گوياى اين تحولات و نقشآفرينان آنها باشد ، زيرا در صدر اول ، مفسران و محدثان و غير آنان ، كسانى جز همان فقها و اصوليّين نبوده‌اند ، بعلاوه تفسير و حديث و امثال ذلك مهمترين منابع فقه يا اصول و قواعد فقهى است و تلقّى و دريافت دانشمندان از اين منابع متفاوت است و همين تفاوتها منشأ اين تحولات و معرّف شخصيّتهاى والاى به وجود آورندگان آن است . بنا بر اين ، اين تأليفات هم ، همه مىتواند منبع تاريخ فقه و فقها باشد .
بر اين اساس از نظر اين جانب منابع تاريخ فقه و فقها ، همين طور اصول و اصوليين به طور كلى عبارت است از :
1 . كتب فقهى و اصولى در ادوار مختلف از نظر اين جانب مهمترين منبع تاريخ فقه و اصول و نيز فقها و اصوليين است . بديهى است اصول أربعمائة كه از نخستين آثار شيعهء

4