اماميه است نسبت به مثل مقنع و هدايهء صدوق ، همهء اينها نسبت به مقنعهء مفيد ، انتصار و ناصريات مرتضى ، همه نسبت به خلاف و مبسوط شيخ ، همه نسبت به كتب متأخران تا برسد به مثل مكاسب شيخ انصارى و غيره داراى تفاوتهاى گوناگونى است كه به خوبى نشانگر تحولات فقه است . در ادوار مختلفى كه بعد از اين به تفصيل ، ذكر آنها خواهد آمد : يكى صرفا نقل روايت است و ديگرى مضمون روايات با همان تعبيرات با حذف اسانيد ، سومى آراء مؤلَّف به استناد ادلَّه ، مخصوصا روايات ، و چهارمى اجتهادى كامل و پخته ، و هكذا تا برسد به آثار مردانى چون ابن ادريس ، محقق ، علامه و ديگر كسان تا خاتم فقها و مجتهدان شيخ انصارى و اين نه تنها معرّف ادوار اين تحولات است بلكه معرّف به وجود آورندگان آن ادوار است كه ذكر بسيارى از آنان خواهد آمد و هكذا نسبت به كتب اصولى ادوار مختلف از قبيل مختصر مفيد ، ذريعهء سيد مرتضى ، عدّهء شيخ طوسى ، تهذيب و مبادى و نهايهء علامه ، معارج ، معالم ، قوانين ، فصول ، قوامع ، حقائق ، مناهج ، ضوابط تا برسد به فرائد شيخ الشيوخ انصارى و غيره كه نيازى به توضيح بيشتر در اينجا نيست .
2 . كتبى كه به معرّفى رجال و فهرست كتب و طبقات فقها و محدّثين و مفسّران پرداخته است ، از قبيل رجال و فهرس شيخ طوسى ، نجاشى ، كشّى ، ابن نديم ، علامه و نيز آثار متعدد ابن حجر ، ذهبى ، سيوطى و ديگران و نيز « طبقات الفقهاء » هاى مختلف چون طبقات شافعيه ، حنفيه ، حنابله و كتب تفسير ، حديث ، طبقات مفسّران ، محدثان و غير آنها و به طور كلى آثار بسيارى كه به طور مستقيم يا غير مستقيم مىتواند در تاريخ فقه و فقها ، اصول و اصوليين مورد بهره بردارى قرار گيرد .
3 . دستهء ديگر آثار تاريخى عمومى و خصوصى است ، مانند تاريخ طبرى ، كامل ابن اثير ، طبقات ابن سعد ، تاريخ بغداد خطيب ، وفيات الاعيان ابن خلكان ، الوافى بالوفيات خليل بن ايبك صفدى ، فوات الوفيات ، شذرات الذهب ابن عماد حنبلى ، ميزان الاعتدال ذهبى ، لسان الميزان ابن حجر ، تهذيب ، تقريب التهذيب ، تهذيب التهذيب ابن حجر ، معارف ابن قتيبه ، العبر فى اخبار من غبر ، اعيان الشيعه عاملى ، طبقات أعلام الشيعه شيخ آقا بزرگ تهرانى ، الأعلام زركلى ، ريحانة الادب مدرس تبريزى .
4 . دسته اى هم كتابهايى است كه در آداب و رسوم اقوام ، ملل ، فرق و امثال اينها نگاشته شده است ، مانند ملل و نحل شهرستانى ، الفرق بين الفرق عبد القاهر بغدادى ،

5