اما مسأله اول تحت عنوان پيدايش اخباريان و مقاومت اصوليين مورد بررسى واقع مىشود . [1] پيدايش اخباريان و مقاومت اصوليين 2 - 8 - 3 بنيادهاى فكرى مكتبى را كه اينك به « اخباريگرى » موسوم شده است ، در جريانهاى فكرى قرون اوليهء اسلام و مقارن زمان حضور امام عليه السّلام مىتوان يافت . در همين اوان در فقه عامه نيز دو جريان فكرى وجود داشت : گروه اول كه عمدتا اهل حجاز بودند به « اهل حديث » اشتهار داشتند و گروه ديگر كه غالبا مقيم عراق بودند ، « اصحاب رأى » ناميده مىشدند .
بنا به گفتهء شهرستانى ، علت تسميهء اهل حديث به اين نام اين بود كه آنان كوشش خود را بر تحصيل و نقل حديث و حكم بر طبق آن مقصود مىداشتند . [2] اينان براى يافتن احكام شرع بدوا به قرآن رجوع مىكردند و در صورتى كه حكم مسأله را نمىيافتند به احاديث پيامبر صلَّى الله عليه و آله مراجعه مىكردند ، اگر احاديث متعارض بود و دليلى بر ترجيح هيچ كدام نمىيافتند به اقوال و فتاوى صحابه رجوع مىكردند . اين گروه حتى خبر ضعيف و مرسل را بر قياس ترجيح مىدادند . [3] از شافعى نقل شده است كه اگر خبرى بر خلاف رأى من يافتيد ، بدانيد كه نظر همانست كه خبر بر آن دلالت دارد . [4] بر خلاف اين گروه ، اهل رأى چنانچه حكم مسأله اى را در قرآن پيدا نمىكردند و سنت قطعى نيز بر آن دلالتى نداشت ، به احاديث چندان اعتماد نمىكردند و بر مبناى مشابهت ( رأى و قياس ) ، فتوا مىدادند . اينان معتقد بودند فقيهى كه در مقررات اسلامى ممارست دارد مىتواند حكم مسائل را از روى مشابهتها به دست آورد . [5] در فقه شيعه ، نيز ، كوشش اصلى « محدثين » ، در جمع آورى و ضبط احاديث خلاصه مىشد . تأليفات فقهى آنان هم ، مجموعه اى از متون روايات با حذف اسناد بود كه به ترتيب موضوعى دسته بندى شده بود و براى آنان تأليفات فقهى ، همان گونه كه امروز متداول است ، وجود نداشت . گر چه به طور دقيق نمىتوان ادعا كرد كه اهل

[1] . اين بررسى از آقاى مسعود حائرى است كه با تغييراتى در تعبيرات عينا در اينجا به چاپ مىرسد .
[2] الملل و النحل ، شهرستانى ، 1 / 243 .
[3] . اعلام الموقعين ، ابن قيم الجوزيه ، 1 / 32 .
[4] . الملل و النحل ، شهرستانى ، 1 / 244 .
[5] . و ربما يقدمون القياس الجلى على آحاد الاخبار . ( همان ، 1 / 246 )

243